İşteş Fiiller: Fiilin birden fazla özne tarafından karşılıklı ya da birlikte yapıldığını bildiren fiillere işteş fiil denir.
- İşteş fiiller – (i) ş ekiyle yapılır. (Bazen de –leş ekiyle)
- İşteş çatılı fiillerin öznesi gerçek öznedir.
- “Savaşmak”, “barışmak”, “güreşmek”, yarışmak” gibi bazı kelimeler işteşlik eki almasalar da işteşlik anlamı taşırlar ve işteş çatılı sayılırlar.
- Nitelik bildiren bazı oluş fiilleri işteş gibi görünebilir, ama değildir. (Güzelleşmek, nasırlaşmak, olgunlaşmak…)
- Bir fiilin işteşliği şahıs ekleriyle ilgili değildir. İşteş fiil, hiçbir zaman tek başına yapılamayan fiildir.
—Örneğin, “Arabaya zor da olsa yetiştik.” (biz yetiştik) cümlesinde şahıs ekinden kaynaklanan birlikte yapma anlamı vardır. Fakat bu fiil işteş değildir. Çünkü “arabaya yetişme işi” tek başına da yapılabilir. “Arabaya zor da olsa yetiştim.”
* Sen sahilde üzgün beklerken öpüşür ay ile sular. (karşılıklı)
* Görünmez dallarda kuşlar ötüşür. (birlikte)
* Kuru güz yaprakları uçuşuyor rüzgarda.( birlikte)
* Onunla bir süre öylece bakıştık. (karşılıklı)
* Sazı ellerine alan aşıklar saatlerce atıştı. (karşılıklı)
* Onunla sık sık mektuplaşırım. (karşılıklı)
* Yolcular durakta bekleşiyordu. (birlikte)
* Türk-Yunan ordusu Sakarya’da savaştı. (karşılıklı)
* Pehlivanlar er meydanında güreştiler. (karşılıklı
* Onunla sonunda barıştık. (karşılıklı)
* Ülkeler sonunda anlaştı.
* Gereksiz yere şoförle tartışmış.
* Rehber öğretmenimle görüşeceğim.
İşteş Fiil: Birden çok öznenin karşılıklı veya birlikte gerçekleştirdikleri fiillere denir. İşteşlik eki “–ş”dir. Bağr-ı-ş-, gör-ü-ş-….
Bazı fiiller kök halinde işteşlik anlamı taşır.Barış-, güreş-, yarış
Bazı fiillerde “–laş, -leş” ekleri getirilerek işteşlik sağlanır. Mektup-laş-, bayram-laş-
İşteş fiiller işin yapılışına göre iki grupta incelenir:
a) Karşılıklı Yapma Bildirir: Fiilin, özneler tarafından karşılıklı olarak yapıldığını bildirir.
ÖRNEK: Okulda onunla hep selamlaşırım.
Masadaki elmaları paylaştılar.
Boş yere saatlerce tartıştılar.
Boksörler çok yaman dövüştüler.
Konuyu uzun uzun tartıştı.
Araçlar körü üzerinde çarpışmış.
b) Birlikte Yapılma Bildirir: Fiilin, özneler tarafından birlikte, beraber yapıldığını gösterir.
ÖRNEK: Adama bakıp gülüştüler.
Kuşlar etrafta uçuşuyor.
Bütün çocuklar bağırışıyorlardı.”
Ne güzel, bütün kuzular meleşiyor.”
UYARI: Türkçede kimi eylemler işteş çatılı eylem gibi görünürler;ama bunlardan kimilerinde eylemin birlikte ya da karşılıklı yapılması söz konusu değildir.Bunlarda bir durumdan başka bir duruma geçiş söz konusudur.Bazı kaynaklarda böyle fiillere “nitelikçe işteş” fiiller denir.
ÖRNEK: Çocuk iyi gelişmiş.
Memleketimiz iyice güzelleşti. Çamaşırlar beyazlaşmış.