6. Sınıf Fen Bilimleri İç Salgı Bezleri Konu Anlatımı

İç salgı bezlerinde salgılanan salgılara hormon denir. İnsanlarda hipofiz bezi, tiroit bezi, pankreas, böbrek üstü bezi, eşeysel bezler gibi iç salgı bezleri bulunur.

İç salgı bezleri, vücudumuzdaki birçok önemli fonksiyonu denetleyen ve düzenleyen karmaşık bir sistem olan endokrin sistemin bir parçasıdır. Bu bezler, vücudun çeşitli bölgelerinde bulunur ve her biri spesifik bir görevi yerine getirir. Bu görevler genellikle, vücudun çeşitli işlevlerini ve tepkilerini düzenleyen ve kontrol eden kimyasal maddeler olan hormonları üretmek, salgılamak ve denetlemekle ilgilidir.
İç Salgı Bezleri
➠ Hipofiz Bezi
➠ Tiroit Bezi
➠ Böbrek Üstü Bezleri
➠ Pankreas
➠ Eşeysel Bezler

Görev	İlgili İç Salgı Bezi
Kan şekerini düzenler	Pankreas Bezi
Büyüme hormonu salgılar	Hipofiz Bezi
Korku heyecan anlarında kalp atışlarını düzenler	Böbreküstü Bezleri
Birbirine zıt çalışan hormonları salgılar	Pankreas Bezi
Vücuttaki kimyasal olayların düzenlenmesini sağlar	Tiroit Bezi
Tiroksin hormonunu salgılar	Tiroit Bezi
Üreme hücrelerinin üretilmesini sağlar	Eşeysel Bezler
Adrenalin hormonunu salgılar	Böbreküstü Bezleri
Cinsiyet özelliklerinin ortaya çıkmasını sağlar	Eşeysel Bezler
İç salgı bezlerinin denetlenmesini sağlar	Hipofiz Bezi

Hipofiz Bezi

Hipofiz bezi, beynin tabanında bulunan ve vücuttaki birçok diğer iç salgı bezinin çalışmasını kontrol eden bir bezdir. Hipofiz bezi, büyüme hormonu, tiroid uyarıcı hormon, adrenokortikotropik hormon ve folikül uyarıcı hormon gibi birçok önemli hormonu salgılar.
→ Büyüme hormonu salgılar.
→ Vücudun büyümesini ve gelişmesini sağlar
→ Diğer salgı bezlerini etkileyerek onların hormon salgılamasını sağlar.

Tiroit Bezi

Tiroit bezi, boynun ön tarafında yer alır ve metabolizma hızını, protein yapımını ve vücuttaki diğer birçok işlevi düzenleyen tiroksin ve triiyodotironin hormonlarını salgılar. Ayrıca, kalsiyum dengesini düzenleyen kalsitonin hormonunu da üretir.
Tiroit bezi, tiroksin hormonu salgılar.
→ Vücut sıcaklığını düzenler.
→ Hücrelerin enerji ihtiyaçlarını karşıllar.
→ Kemiklerinin boyca uzamasında ve zeka gelişimine katkı sağlar.
→ Canlılık faaliyetlerindeki biyolojik ve kimyasal değişimlerin birçoğunda etkili bir hormondur.

Yetersiz iyot alınması durumunda, tiroit bezi şişerek guatr hastalığının oluşmasına neden olur.

Böbrek Üstü Bezleri

Böbrek üstü bezleri, böbreklerin üstünde bulunur ve adrenalin ve kortizol gibi stres hormonlarını salgılar. Bu hormonlar, vücudun stresli durumlara yanıt vermesine yardımcı olur.
Böbrek üstü bezlerinin adrenalin hormonu salgılar.
Adrenalin hormonu, bedenin "savaş ya da kaç" yanıtının bir parçasıdır ve stresli veya tehlikeli durumlarda salgılanır. Bu durumlar heyecan, öfke, korku, panik ve benzeri anları içerir.

Adrenalin, sinir sistemi tarafından salgılanan bir hormondur ve birçok farklı etkiye sahiptir:

→ Kalp atış hızını artırır: Adrenalin, kalbin daha hızlı ve daha güçlü atmasına neden olur. Bu, daha fazla kanın ve dolayısıyla daha fazla oksijenin kaslara pompalanmasını sağlar.

→ Kan basıncını artırır: Adrenalin, kan damarlarının daralmasına neden olarak kan basıncını yükseltir. Bu da kanın daha hızlı dolaşmasını sağlar.

→ Kan şekeri seviyesini yükseltir: Adrenalin, karaciğerin daha fazla glikoz (şeker) salgılamasını tetikler. Bu ekstra glikoz, kaslara hızlı bir enerji kaynağı sağlar.

→ Kan damarlarını genişletir: Adrenalin, kaslara ve kalbe daha fazla kan akışını sağlamak için bu bölgelerdeki kan damarlarını genişletir.

→ Gözbebeğini büyütür: Adrenalin, gözbebeklerinin genişlemesine neden olur, bu da daha fazla ışığın göze girmesini ve daha iyi bir görüş sağlar.

Aşırı adrenalin salgılanması, yukarıda belirtilen etkilerin daha yoğun hale gelmesine neden olabilir. Bu, tansiyonun aşırı yükselmesi, kalp ritim bozuklukları ve şeker seviyelerinde büyük dalgalanmalar gibi sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu nedenle, adrenalin salgılanması genellikle kısa süreli bir yanıttır ve vücut daha sonra normale döner.

Pankreas

Pankreas, hem sindirim sisteminde önemli bir rol oynayan bir organ hem de iç salgı bezi olarak işlev görür. Pankreas, kan şekerini düzenleyen insülin ve glukagon hormonlarını salgılar.
→ Kandaki şeker metabolizmasını düzenler.
→ İnsülin hormonu, yükselen kan şekerini düşürür.
→ Glukagon hormonu, düşen kan şekerini yükseltir

Eşeysel Bezler

Eşeysel bezler, cinsel gelişim ve üreme ile ilgili hormonları üretir. Erkeklerde testisler, testosteron hormonunu; kadınlarda ise yumurtalıklar, östrojen ve progesteron hormonlarını üretir.

Erkek eşey bezleri (testisler), erkeklik hormonu olarak bilinen testosteronu üretir. Bu hormon, ergenlik döneminde erkek vücudunda bir dizi değişiklik başlatır. Testosteron, erkek üreme hücrelerinin (spermlerin) üretimini, sesin kalınlaşmasını, yüz kıllarının (sakal ve bıyık) çıkmasını, kasların güçlenmesini ve omuzların genişlemesini sağlar. Testosteron, erkeklerin tipik "erkek" vücut yapısını geliştirmesinde anahtar rol oynar.

Dişi eşey bezleri (yumurtalıklar), östrojen ve progesteron gibi hormonları üretir. Bu hormonlar, ergenlik döneminde dişi vücudunda bir dizi değişiklik başlatır. Östrojen ve progesteron, dişi üreme hücrelerinin (yumurtaların) oluşumunu, göğüslerin büyümesini, kalçaların genişlemesini ve yağ ve kas dağılımının dişiye özgü bir hale gelmesini sağlar. Bu hormonlar, dişilerin tipik "dişi" vücut yapısını geliştirmesinde anahtar rol oynar.

Bu hormonların salgılanması ve etkileri, genellikle ergenlik döneminde başlar ve yetişkinlik boyunca devam eder. Bu süreçler, bireyin genetik kodu ve çevresel faktörler tarafından da etkilenir.
Bu bezler, hormonları doğrudan kan dolaşımına salgılarlar, bu nedenle "iç salgı bezleri" olarak adlandırılırlar. Hormonlar, hedef hücrelere ulaştığında spesifik tepkileri tetikler. Bu şekilde, iç salgı bezleri vücudun iç denge durumunu (homeostaz) sürdürmeye ve vücudun çeşitli sistemlerini düzgün bir şekilde çalıştırmaya yardımcı olur.

Soru	Cevap
a. Tiroksin hormonu salgılar	Tiroit bezi
b. Beynin alt kısmında nohut büyüklüğünde bezdir	Hipofiz bezi
c. İç salgı bezleri ile sinir sistemi arasındaki uyumu sağlar	Hipofiz bezi
d. Kan şekerini düzenler	Pankreas bezi
e. Salgıladığı hormon az salgılanırsa cücelik; fazla salgılanırsa devlik meydana gelir	Hipofiz bezi
f. Gırtlağın altında, soluk borusunun önünde yer alır	Tiroit bezi
g. Adrenalin hormonu salgılar	Böbreküstü bezi
h. Büyüme hormonunu salgılar	Hipofiz bezi
i. İnsülin ve glukagon hormonlarını salgılar	Pankreas bezi
j. Ergenlik döneminde dişi ve erkeğe ait özelliklerin oluşmasını sağlar	Eşeysel bezler
k. İç salgı bezlerinin çalışmasını denetler ve düzenler	Hipofiz bezi
l. Salgıladığı hormon vücudumuzdaki kimyasal olayları düzenler	Tiroit bezi

Özetle;
Hipofiz bezi, beynin altına ince bir uzantıyla bağlanmış, nohut büyüklüğünde bir iç salgı bezidir. Hipofiz bezi'nin salgıladığı birçok hormon vardır. Bu hormonlardan biri büyüme hormonu dur. Çocukluk ve ergenlik döneminde etkili olan büyüme hormonu, vücudun büyümesi için gereklidir.

Tiroit bezi, soluk borusunun iki yanında, gırtlağın altında bulunan bir iç salgı bezidir. Tiroit bezi, tiroksin hormonu salgılar. Bu hormonu düzenli salgılayabilmek için iyottan yararlanır.

Böbreküstü bezi'nin salgıladığı adrenalin hormonunun miktarı, korku anında ve stres altında artar. Adrenalin, vücudu savunmaya hazırlar ve kasların son derece kuvvetli hâle gelmesini sağlar.

Pankreas'tan salgılanan iki çeşit hormon bulunmaktadır. Bunlar insülin ve glukagon hormonlarıdır. Bu iki hormonun görevi, kandaki şeker metabolizmasını düzenlemektir. Insülin kandaki şeker miktarı azaltırken;glukagon arttırır.

Eşeysel bezler, üreme ile ilgili olan bezlerdir. Bu bezlerin iki önemli görevi vardır. Birincisi üreme hücrelerini oluşturmak, ikincisi de erkeklik ve dişilik hormonlarının salgılanmasını sağlamaktır.