Maddenin Halleri ve Ölçülebilir Özellikleri
MADDENİN HALLERİ
*Maddenin üç hali vardır. Bunlar ; katı, sıvı ve gazdır.
- KATI MADDELER :
- Katı maddelerin belli bir şekli vardır. Dışarıdan bir etki olmadıkça şekilleri değişmez.
- Katı maddeler akışkan değildir. ( masa, tahta, defter ..)
- SIVI MADDELER :
- Sıvı maddeler akışkandır. Sıvıların belli bir şekli yoktur. Sıvı maddeler içinde bulundukları kabın şeklini alırlar. ( su, süt, yağ .. )
ÖNEMLİ : Küçük taneli katılar , sıvılar gibi akışkandır. Bu tür katı maddeler aynı zamanda sıvılar gibi içinde bulundukları kabın şeklini alırlar. Örneğin ; toz şekeri veya tuzu bir kavanoza doldurduğumuzda , kavanozun şeklini aldığını görürüz. Bunun sebebi yığın halinde bulunmalarıdır. Bu durum küçük taneli katıların sıvı olduğu anlamına gelmez. Çünkü bunlar tek tek düşünüldüğünde katı oldukları görülür.
- GAZLAR :
- Gazlarda aynı sıvılar gibi bulundukları kabın şeklini alırlar. Belli bir şekilleri yoktur. Örneğin; topun, şişmiş balonun içindeki hava.
- Gazların yayılma özelliği vardır. Örnek;odanın bir köşesine dökülen kolonya buharlaşarak gaz haline gelir ve kokusu bütün odaya yayılır.
- Gazlar çok küçük gözeneklerden kaçabilir. Örneğin; şişmiş bir balonu toplu iğneyle deldiğimizde balonun hızla söndüğünü görürüz. Bu deneyde bize gazların küçüçük gözeneklerden bile geçebileceğini gösterir.
- Gazların varlığını anlamak için ; bir kağıt parçasını yüzümüze yelpaze gibi tutalım veya yanan bir mumu üfleyelim. Her iki etkinliğin sonucunda da havayı hissederiz.
MADDENİ ÖLÇÜLEBİLİR ÖZELLİKLERİ
Maddenin renk, koku, saydamlık gibi özelliklerini ölçemeyiz, rakamlarla veya birimlerle ifade edemeyiz. Fakat maddenin rakamla ifade edilebilen ve ölçülebilen özellikleri vardır. Bunlar, kütle ve hacimdir.
KÜTLE :
- Varlıkları meydana getiren madde miktarına kütle denir.
- Aynı büyüklükteki maddeler farklı kütlelere sahip olabilirler. Maddenin büyüklüğüne göre kütlesini tahmin edemeyiz. Örneğin aynı büyüklükte bir top ve karpuz alalım. Kütlelerini ölçtüğümüzde sizce hangisi daha ağır olur ?
- Maddelerin kütlesi eşit kollu terazi ile ölçülür.
- Kütle birimleri gram ( g ) ve kilogramdır ( kg )
- 1 kg = 1000 g veya 1 g = 1/ 1000kg
- Sıvıların kütlesini de eşit kollu terazi ile ölçebilir miyiz sizce ?
Evet ölçebiliriz. Önce sıvıyı içine koyacağımız kabı boş haldeyken tartarız. Tartım sonucunda elde edilen değer bize kabın darasını gösterir ( boş kabın ağırlığına dara denir. ) Sonra kabın içini sıvı ile doldurur ve yeniden tartarız. İkinci tartım sonucu elde edilen sonuç ise brüt kütledir. Brüt kütleden kabın darasını çıkardığımızda net kütleyeulaşırız ( yani kabın içerisindeki sıvının kütlesi )
- Gazların kütlesini de aynı sıvılar gibi ölçebiliriz. Örneğin ; havası alınmış bir topu tartalım. Aynı topu havayla şişirip yeniden tartalım İki tartım sonucunu birbirinden çıkardığımızda, topun içindeki havanın kütlesene buluruz.
HACİM :
- Varlıkların boşlukta ( uzayda ) kapladığı yere hacim denir. Çevremizde gördüğümüz varlıkların hepsi uzayda yer kaplar. Varlıkların kapladığı yerin ölçülmesi yani hacminin bulunması katı ve sıvı olma durumlarına göre değişir.
- Sıvıların hacmi dereceli silindir, beher veya hacmi bilinen başka bir kapla ölçülür. Sıvı maddelerin hacmini ölçmek içinLİTRE ( L ) adı verilen ölçü birimi kullanılır. Kütlesi daha az olan maddelerin hacmini ölçmek için ise mL( mililitre )kullanılır.
- 1 L = 1000 mL
- Katılar küp, küre, prizma gibi düzgün bir şekle sahip ise hacimlerini bulmak için belli formüller kullanırız.
- Taş, kömür gibi şekli düzgün olmayan bir katının hacmini ölçmek için dereceli silindirden yararlanabiliriz. Ama tek başına dereceli silindir yeterli olmaz. Ölçüm yapabilmemiz için sıvıya da ihtiyacımız vardır.
- Dereceli silindire bir miktar su koyalım ve suyun hacmini ölçelim. Sonrada silindire bir taş atalım.Dereceli silindirde ki suyun hacmini ikinci kez ölçelim. Ne gözlemlediniz ? İki ölçüm değeri arasındaki fark bize taşın hacmini verir.