Fiilimsilerin Özellikleri

Fiillerden türeyen, cümlede “ ad, sıfat ve zarf ” olmalarının yanı sıra eylem (fiil) anlamalarını da kaybetmeyen, fakat fiiller gibi çekime girmeyen sözcüklere fiilimsi denir.

….. FİİLİMSİLERİN ÖZELLİKLERİ…..

1. Fiil kip ve kişi eklerini almazlar, yani fiiller gibi çekime girmezler.
2. Fiilimsilerin olumsuzu yapılabilir.
3. Fiilimsiler isim çekim eklerini alabilirler.
4. Fiilimsiler cümlede doğrudan yüklem olamazlar. Yüklem olabilmeleri için ek fiil almaları gerekir.
5. Fiilimsiler, bulundukları cümleyi birleşik yapılı hale getirir.
6. Fiilimsiler birleşik cümlelerde yan cümle kurarlar.

Fiilimsi ekleri yapım ekidir.

Fiilimsiler görevlerine göre üç grupta incelenir:

1. İSİM FİİLLER: Fiillerden türeyen ve eylem anlamlarını kaybetmeden cümlede isim görevinde kullanılan sözcüklere isim fiil denir.

İsim filer, fiillere getirilen  “-me, -ma, -mek, -mak, -ış, -iş, -uş, -üş” ekleriyle yapılırlar.

NOT: İsim fiil eki olan “–me, -ma” ile olumsuzluk eki olan “–me, -ma” yı

birbirine karıştırmamaya da dikkat etmemiz gerekir.

Örnekler:

• Bu notlara çalışmanız gerek.
• Artık uyanma ve ders çalışma vakti geldi.
• Kitap okumayı çok seviyorum.
• Buralardan gitmeyi düşünüyorum.
• Arkadaşıma mektup yazmak istiyorum.
• Bu konuyu iyice düşünmek gerekiyor.
• Amasya’ya gelmenize çok sevindim.
• Seninle tartışmak istemiyorum.
• Neşeli olduğu gelişinden anlaşılıyor.
• Gün biter gülüşün kalır bende.
• Seninle akşamları yürüyüşe çıkalım.
• Bir bakışı ömre bedel.
• Adamın  yalvarışlarını görmeliydiniz.

Yeni yapılan okulun açılışı yapıldı.

2. SIFAT FİİLLER: Fiillerden türeyen ve eylem anlamlarını kaybetmeden cümlede sıfat görevinde kullanılan sözcüklere sıfat fiil denir.

Sıfat fiiller, fiillere getirilen  “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş”

ekleriyle yapılırlar.

Örnekler:

• İşleyen demir ışıldar.
• Dün okula gelen adamı tanıyor musun?
• Kırılası ellerini üzerimden çek.
• Yıkılası evlerinden kötülük fışkırıyor.
• Kör olası adam hayatımızı kararttı.
• Annemin öpülesi ellerinden tuttum.
• Ödevimi tükenmez kalemle yazdım.
• Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç.
• Bilinmez diyarlara gidiyorum.
• Çok güler yüzlü bir insandı.
• Erken kalkmak için çalar saati kurdum.
• Okuduğunuz kitapları vaktinde teslim edin.
• Saatlerdir tanıdık bir yüze rastlayamadık.
• Amasya’da gezilmedik yer bırakmadık.
• Okunacak kitapları ayrı yere koydum.
• Gelecek hafta sınavım var.
• Ölmüş eşek kurttan korkmaz.
• Ağarmış saçlar sevgiye engel değildir.

ÖNEMLİ:   İsim fiil ve sıfat fiil ekleriyle türetilen bazı kelimeler kalıplaşarak fiilimsi özelliklerini kaybeder ve kalıcı isim olurlar.  Bu eklerle yapılan bir kelimenin kalıcı isim olup olmadığı ancak cümle içindeki kullanımına bakılarak anlaşılır.  Kalıcı isim durumuna gelmiş olanların olumsuzu yapılamaz, bu da ayırıcı bir özelliktir.

    Örnekler:

* dolma (yemek)                 * çakmak (yakma aracı)     * dondurma (yiyecek)

* kaymak (süt kaymağı)        * kavurma (yiyecek)          * danışma(başvuru yeri)

* görüş  (fikir)                     *deneme (yazı türü)            * yağış (yağmur)

* kazma (kazma aracı)          *yemek (yiyecek)              * sarma (yiyecek)

*dolmuş (ulaşım aracı)          *giyecek (elbiseler)            * geçmiş (mazi anlamında)

*gelecek (istikbal)               * yemiş (meyve)               * tamlama (dil bilgisi-terim)

3. ZARF FİİLLER (Ulaçlar – Bağ fiiller) : Fiillerden türeyen ve cümlede zarf görevi alarak yüklemde bildirilen işin zamanını, yapılış biçimini, sebebini veya amacını gösteren, bazen de kelime ve cümleler arasında bağlama görevi üstlenen sözcüklere zarf fiil denir.

En çok kullanılan zarf fiil ekleri şunlardır: -ıp (-ip, -up, -üp), -erek(-arak),  -ken, -e……-e, -ınca (-ince), -r………-mez, -eli (-alı),  -madan (-meden)…

NOT:  Zarf fiillerin birçoğu kendilerinden sonra bazı kelimelerle veya başka eklerle kalıplaşarak zarf işlevi görür:  

-dığı zaman,    -madan önce,   -dıktan sonra,   -ıncaya kadar,   -dığından,

-dığı için, -eceği için, -dığı halde ……….

Cümleye kattıkları anlam bakımından zarf fiiller şu şekilde sıralanabilir:

-ınca(-ince),   -r……-mez, –  dıkça,

-alı(-eli),  -ken,  -dığında, -ıncaya kadar, -eceği zaman,

* Havalar soğuyunca kazakları çıkardık

* Eve giderken bize uğra.

* Ders anlatılırken dikkatli dinleyin.

* Mektubu okuduğunda her şeyi öğrenirsin

* Yemek yedikten sonra hemen uyudu.

* Sizleri  tanıdıkça daha çok sevdim.

* Sen gideli yüzüm gülmez oldu.

* Zil çalar çalmaz dışarı fırladı.

* Güneş batıncaya kadar çalıştık.

* Yeri geldikçe konuyu tekrar ediyoruz.

* Amasya’ya gittiğinizde ona uğrayın.

-arak(-erek), -a….-a,  -madan, -ıp      -asıya(-esiye), -maksızın, -cesine

-eceği gibi

* Kardeşim ağlaya ağlaya eve gitti.

* Gençliğimizde güle oynaya yaşıyorduk.

* Akşama kadar durmaksızın çalıştı.

* Bugün kahvaltı yapmadan okula gitti.

* Arkadaşım koşarak yanıma geldi.

* Konuyu anlayacağınız gibi anlatmaya

çalışıyorum

* Bardaktan boşanırcasına yağmur yağıyor

* Adamı  öldüresiye dövmüşler.

* Ödevlerini bitirip uyumaya gitti.

* Bütün geceyi oturmakla geçirdi.

Sebep (neden) ifade edenlerBağlama görevinde kullanılanlar

-dığından, -makla, -maktan, -diği için  ……

* Çok yemek yediğinden kilo alıyor.

* Böyle davranmakla çok yanlış yaptın.

*Adamın sözlerine gülmekten bayıldık.

* Sizi beklettiğim için çok üzgünüm.

* Okuması için bir kitap aldım. (Amaç)

* Seni görmek için geldim. (Amaç)

Bağlama görevinde kullanılan zarf fiil eki -ıp (-ip, -up, -üp) ekidir. Bu ek çoğunlukla “ve” bağlacıyla aynı işlevde kullanılır. Bazen -erek eki de  “-ıp” eki gibi kullanılabilir.

* Arabaya binip gitti.(Arabaya bindi ve gitti.)

* Yaşlı kadının elinden tutup karşıya geçirdi.

* Yaşlı kadının elinden tutarak karşıya geçirdi.

* Yaşlı kadının elinden tuttu ve karşıya geçirdi.

• Adam saatlerdir susmamacasına konuşuyor. (Durum zarfı)
• Onunla, Ankara’ya ilk gidişimde tanışmıştık. (Zaman zarfı)
• Hiç konuşmaksızın odasına çıktı. (Durum zarfı)
• Herkes elinden geldiğince muhtaçlara yardım etmeli.
• Gülünce gözlerinin içi gülüyor.
• Yollar açılıncaya kadar
• Olayı adeta yeniden yaşıyormuşçasına anlattı.
• Eve geç geldiğinden dolayı annesinden azar işitti.
• Otobüs gelinceye dek burada bekleyeceğiz.
• Bu iş sandığın kadar kolay değil.
• Her şey bazen istediğiniz gibi
• Seni görmek için
• Çalıştığı takdirde başarılı olur.
• Arkadaşından ayrılalı beri neşesi kaçtı.
• Yollar yürümekle aşınmaz.
• Kedi ciğeri kaptığı gibi kaçtı.
• İşten ayrılmakla hayatının hatasını yaptı.
• Karanlık sokaklarda düşe kalka
• Hiç dinlenmeksizin altı saat yürümüş.
• Köyden ayrılalı yaklaşık on yıl oldu.
• Kopya çekerken kitap açık olduğu halde yakalandı.
• Ahmet geldiği esnada ben daha uyanmamıştım.
• Köye vardıkları zaman güneş yeni doğuyordu.
• Herkes çalıştığı kadar başarılı olur.
• Öğretmenini dinleyeceği yerde arkadaşlarıyla gevezelik ediyor.
• Sözünü tutmadığı gibi bir de beni suçluyor.
• Bütün geceyi seni düşünmekle geçirdim.
• İşten anlamadığı halde her işe karışıyor.
• Amasya’ya her gidişimde o mağazaya uğrarım.

NOT:  Zarf fiil ekleri bunlarla sınırlı değildir. Verdiğimiz örneklerdeki eklerin değişik biçimleri veya zarf fiil görevi yapan başka ekler de vardır.

Öyleyse, bu eklerin tümünü aklımızda tutmaya çalışmak yerine, zarf fiillerin, fiillere getirilen değişik eklerle türeyerek yine fiilleri ve başka fiilimsileri  çeşitli bakımlardan etkilediğini bilmeli ve cümleye bu dikkatle bakmalıyız.