Doğu Cephesi ve Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920)

Doğu Cephesi

I. Dünya Savaşı’nda Ruslar Kafkaslardan çekilince, bölgede bir Ermeni devleti kurulmuştur. Mondros hükümlerine göre de, Türk ordusu Kuzeybatı İran ve Kafkasya’yı boşaltmıştır. Ermenilerin Doğu Anadolu’yu tehdit etmesi üzerine TBMM haziran 1920’de Doğu Cephesi’ni kurmuş, Kâzım Karabekir’i komutanlığına atamıştır. Türk ordusu Ermenileri Millî sınırlarımız dışına sürmüş, Kars ve Gümrü bize geçmiştir (Ekim-Kasım 1920). Ermeniler barış istemek zorunda kalmış, Gümrü antlaşması imzalanmıştır (Ermeni sorunu 1878 Berlin Antlaşması ile başlamıştır).

a) Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920):

• Kars ve dolayları Türkiye’ye bırakılmıştır (1878 Berlin Antlaşması ile kaybetmiştik). (1)

• Ermenistan Sevr Antlaşması’nı tanımayacaktır (Sevr’i ilk Ermenistan tanımıştı).

• Ermenistan,Türkiye’den toprak talebinde bulunmayacaktır (Sevr ile kendilerine bırakılan Doğu Anadolu’dan vazgeçtikleri anlamına geliyor).

Gümrü Antlaşması,

• TBMM’nin yaptığı ilk antlaşmadır.

• Antlaşmada Osmanlı yerine “Türkiye Devleti” adı geçmiştir.

• TBMM uluslar arası alanda varlığını ilk kez kanıtlamıştır. Ancak TBMM’yi tanıyan ilk devletin Ermenistan olduğunu söyleyemeyiz. Çünkü, Gümrü Antlaşması’nın imzalandığı gün Bolşevikler Ermenistan’ı işgâl ederek Sovyetlere katmışlardır. İlk tanıyan devlet, 1 Mart 1921 tarihinde Dostluk Antlaşması imzaladığımız Afganistan’dır; yine de dikkat! Sınav Komisyonu, Ermenistan’ı kabûl edebilir. Öte yandan seçeneklerde “Sovyetler Birliği” geçiyorsa doğru cevap Sovyetler olarak kabul edilmiş demektir.

• TBMM, 23 Şubat 1921 tarihinde Gürcistan ile de anlaşma yaparak, bu devletin işgal ettiği Ardahan ve Artvin’i savaşmadan geri almıştır. Batum ise, barışçıl bir biçimde Rusya’ya bırakılmıştır (kesin olarak bırakılması Moskova ve onun devamı niteliğindeki Kars Antlaşması iledir).