DOĞU CEPHESİ (Gümrü Antlaşması)
Osmanlı Devleti’ni parçalamak isteyen devletler, kendilerine çıkar sağlamak için Osmanlı, ülkesinde yaşayan Müslüman olmayanların haklarını savunma rolü oy¬namışlardır.
Ermeniler’i de bu politikalarına alet ettiler. Ermeniler, önce Rusya’nın, sonra da İngiltere’nin desteği ile, Doğu Anadolu’da bir Ermeni devleti kurmak için harekete geçtiler. Pek çok katliam yaptılar. Ruslarla savaşan Türk ordusunu arkadan vurdular. Bunun üzerine, savaş bölgesinde yaşa¬yan insanların can ve mal güvenliğini sağlamak için TBMM, Tehcir (göç) yasa¬sını çıkardı. Bu yasayla Ermeniler, Suriye’ye göç ettirildiler (1915).
** I. Dünya Savaşından sonra Kafkasya’nın güneyinde bir Ermenistan Devleti kuruldu. İtilâf Devletleri, Doğu Anadolu’yu Ermenilere vermeyi planladılar. Bundan cesaret alan Ermeniler, 1920 Haziranında Türkiye’ye karşı saldırıya geçtiler. Fakat Doğu Cephesi Komutan’ı Kâzım Karabekir Paşa komutasındaki Türk kuvvetlerine yenildiler ve G ü m r ü Antlaşmasını yapmak zorunda kaldılar
Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920) :
1- Çıldır gölü Aras nehri sınır olacak
2- Berlin Antlaşması ile kaybedilen Kars çevresi ile Ardahan’ın bir bölümü TBMM’ye bırakılacak
3- Ermenistan TBMM’nin onaylamadığı hiçbir anlaşmayı imzalamayacak
4- Doğu Anadolu’da Ermeniler’in çoğunlukta olmadığı kabul edilecektir.
Önemi : TBMM’nin ilk askeri ve siyasi zaferidir.
Notlar :
1- Sevr’in geçersizliği ilk kez belirtilmiştir.
2- Misak-ı Milli kısmen gerçekleştirilmiştir.
3- Doğu sınırı belirlenmeye başlanmıştır.
4- Ermeni meselesi çözüme kavuşturulmuştur.
5- İlk kapanan cephe Doğu cephesidir. Buradaki birlikler batıya kaydırılmıştır.
6- Gürcistan’a bir nota verilmiş, Yapılan Batum Antlaşması’yla (23 Şubat 1921) Ardahan, Batum TBMM’ye verilmiştir.
7- Halkın TBMM1ye güveni artmıştır.
8- Ermenistan TBMM’nin gücünü kabul etti