Orta Asya’da Kurulan İlk Türk Devletleri
Büyük (Asya) Hun Devleti
- Tarihte bilinen ilk Türk devletidir.
- Bilinen ilk hükümdarı Teoman dır.
- Çin, Hun akınlarından korunmak için Çin Seddini yapmıştır(M.Ö. 214)
- Teoman dan sonra yerine Mete geçti.
- Mete zamanı devletin en parlak zamanıdır.
- Mete orduda onlu sistemi kurmuştur.
- Tarihte ilk kez Türkleri bir bayrak altında toplamıştır.
- M.S. 48 de Kuzey ve Güney Hunları olmak üzere ikiye ayrılmışlardır.
- Güney Hunları Çinlilerin denetimine girdiler.
- Kuzey Hunlarının bir kısmı batıya çekilerek kavimler göçüne neden oldular.
Kök Türk Devleti
- Türk adıyla kurulmuş ilk Türk devletidir
- Bumin Kağan, Avarlara karşı isyan ederek merkezi Ötüğen olan devleti kurmuştur.
- Devletin batı kısımlarını, İstemi Yabgu yönetmiştir.
- İstemi Kağan, Akhun devletine son verdi ve İpek yolunu ele geçirdi.
- Bumin Kağan dan sonra yerine Mukan Kağan geçmiştir.
- En güçlü hükümdarı Mukan Kağan dır.
- Devlet Doğu ve Batı Göktürkleri diye ikiye ayrıldı. Bu kollar daha sonra Çin’in egemenliğini kabul etmişlerdir.
II. Kök Türk (Kutluk) Devleti
- Kutluk, Çin hakimiyetinden kurtularak Ötüğen de devleti kurmuştur. Kutluk’a derleyip toparlayan manasında “İlteriş” ünvanı verilmiştir.
- İlterişten sonra yerine Kapkan Kağan geçti.
- Bilge Kağan, devleti kardeşi Kültiğin ve Vezir Tonyukuk’un yardımıyla yönetti. Devletin en parlak zamanı bu devirde yaşandı.
- Tonyukuk, Kültiğin, Bilğe Kağan adlarına Orhun Yazıtları dikilmiştir.
- Basmil, Karluk, ve Uygurlar birleşerek II. Göktürk Devletine son verdiler.
Uygur Devleti
II. Kök Türk Devleti’nin yıkılmasından sonra Orta Asya’da Uygur Devleti kuruldu.
- Bilge Kül Kağan tarafından kurulmuştur. Başlangıçta devletin merkezi Ötüken olmuşsa da daha sonraları başkent Ordu – Balık (Karabalasagun) şehrine alınmıştır.
- Uygurlar Orta Asya hâkimiyetini sağlayarak Çin’i vergiye bağlamışlardır (Talas Savaşı sonucunda).
- Bögü Kağan döneminde Çin’le olan siyasi ilişkiler sonucunda Maniheizm dinini resmi din olarak kabul etmişlerdir (763).
- Mani dininin yanı sıra Budizm dinini de kabul eden Uygurlar, bu dinlerin bazı yasaklarından dolayı hayvancılığı terk ederek tarım ve ticaretle uğraşmışlardır. Bunların bir sonucu olarak da göçebe hayatı terk etmişler ve yerleşik hayata geçmişlerdir
- Din değiştiren ilk Türk devletidir.
- Uygurlar 840’ta Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır. Bununla birlikte parça parça siyasi hayatlarını 13. yüzyıla kadar sürdürmüşlerdir (Turfan, Kaşgar ve Kansu Uygurları olarak). Bu yüzyıldan sonra Moğolların hâkimiyetine girmişlerdir.
NELER ÖĞRENDİK?