Amaçları, Mondros‟tan sonra başlayan işgallere ve azınlıkların faaliyetlerine karşı çıkarak, Türk milletinin haklarını savunmak ve ülkenin parçalanmasına engel olmaktır.
Bu cemiyetlerin ortaya çıkışını etkileyen sebepler:
a) Mondros‟tan sonra ortaya çıkan işgaller,
b) Bu işgallere Osmanlı hükümetinin kayıtsız kalması,
c) Azınlıkların ülkeyi parçalamaya yönelik faaliyetleri,
d) Osmanlı ordusunun terhis edilmiş olması.
1. Doğu Anadolu (Şark Vilayetleri) Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
Merkezi İstanbul‟dadır. Erzurum ve Elazığ‟da şubeleri vardır. Amaçları; Doğu Anadolu‟da bir Ermeni Devleti‟nin kurulmasını önlemektir. Basın-yayın yoluyla mücadele etmişlerdir.
Önemi;
a) Erzurum Kongresi‟ni toplama başarısını gösterdiler.
b) Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri bu cemiyet vasıtasıyla Sivas Kongresi‟nde birleştirildi.
2. Trakya Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
İlk kurulan yararlı cemiyettir. Merkezi Edirne‟dedir. Doğu Trakya‟nın Rumlara verilmesini önlemek ve Rumların taşkınlıklarını önlemeyi amaç edinmişlerdir. Ayrıca gerekirse Doğu Trakya‟da bağımsız bir Türk devleti kurmayı da düşünmüşlerdir. Paris Barış Konferansı‟na temsilci gönderen tek cemiyettir.
3. izmir Müdafaa-i Hukuk-ı Osmaniye Cemiyeti
Ġzmir‟in Yunanlılara verileceği haberi üzerine kurulmuştur. Batı Anadolu‟nun Türklere ait olduğunu dünyaya duyurmak, gerekirse silahlı olarak direnişte bulunmak istemişlerdir. Batı Anadolu‟daki yerel direniş örgütlerinin birleşmesinde etkili olmuştur.
4. Redd-i İlhak Cemiyeti
Ġzmir‟in işgalinden bir gün önce kurulmuştur. İzmir ve Ege Bölgesi‟nin yunanlılara ilhakını önlemek için yunanlılara karşı silahlı mücadeleye girişmiştir.
Önemi:
a) Kuvay-i Milliye‟nin oluşmasında etkili olmuştur.
b) Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri‟nin toplanmasında etkilidir.
5. Kilikyalılar Cemiyeti
Mondros‟tan sonra Ali Fuat Cebesoy Paşa‟nın da gayretleriyle merkezi Ġstanbul olarak kurulmuştur. Adana ve çevresini (Çukurova) Fransız ve Ermenilere karşı korumak amacıyla direniş birlikleri oluşturmuşlardır.
6.Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti
Trabzon ve çevresinde bir Pontus Rum Devleti‟nin kurulmasını önlemek için kurulmuştur. Erzurum Kongresi‟nde diğer Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri ile birleşerek ġark Vilayetleri Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti çatısı altına girdi.
7. Milli Kongre Cemiyeti
İstanbul‟da kurulmuş olup Kuvay-i Milliye tabirini ilk kez kullanan cemiyettir. Türklere karşı yapılan haksız iftiralara karşı çıkmayı ve basın-yayın yoluyla Türklerin haklarını savunmayı amaç edinmişlerdir.
8.Karakol Cemiyeti
İstanbul‟daki İtilaf devletleri cephaneliğinden silah kaçırıp Anadolu‟ya göndermişlerdir.
1. İttilas-ı Vatan
2. Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan
3. Kozan Müdafaa-i Hukuk
4. Mim Mim Grubu, Felah Grubu gibi Ġstanbul‟dan Anadolu‟ya silah kaçıran gizli örgütler de vatan hizmeti yapmıştır.
Milli Cemiyetlerin Ortak Özellikleri:
a) Hepsi de Mondros‟a tepki olarak kurulmuşlardır.
b) Bölgesel olarak kurulan yerel direniş örgütleridir.
c) Bağımsızlık ve milliyetçilik duygusunun bir sonucu olarak ortaya çıkmışlardır.
d) Sivil direniş örgütleridir.
e) Sivas Kongresi‟nde bütün yararlı cemiyetler “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında birleştirilmişlerdir.
f) İttiyaçları halk tarafından karşılanmıştır.
g) Genellikle basın-yayın yolunu kullanmışlardır.
h) İstanbul Hükümeti‟ne karşı ya da bağlı değillerdir.
i) Türk halkında milli bilincin uyanmasında etkili olmuşlardır.
