İlk Türk İslam Devletlerinde Ekonomik Yapı
- Türk İslam devletleri tarımdan madenciliğe çok çeşitli ekonomik faaliyetlerde bulunmuştur. Bu ekonomik faaliyetler, İslamiyet öncesi Türklerde olduğu gibi halkın refah düzeyinin yükseltilmesi amacıyla düzenlenmiştir.
- Kutadgu Bilig’de; “Halkın zenginliği, bey’in zenginliği demektir.” şeklinde ifade edilmiştir.
- Türk İslam devletleri, sosyoekonomik açıdan gelişmiş bölgelerde kuruldukları için bu bölgelerde zengin bir ekonomik yapıya sahip oldular.
Türk İslam devletlerinde ekonomik faaliyetler;
1.Tarım-hayvancılık,
2.İmalât (zanaatsal üretim)
3.Ticaretolmak üzere üçe ayrılır, devlet gelirlerinin önemli bir kısmını tarımdan elde edilen vergi gelirleri oluştururdu.
- Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk adlı eserinde, Türk İslam devletlerindeki halkın büyük çoğunluğunun yerleşik hayata geçtiğini ve tarıgçılık (çiftçilik) yaptığını belirtmiştir.
- Karahanlılar Dönemi’nde; Türklerin gelişmiş bir tarım kültürüne sahip oldukları görülür.
- En çok yetiştirilen tarım ürünleri; buğday, arpa,darı, çavdar, susam, pirinç, çörekotu, sebze (soğan, kabak, şalgam) ve meyvelerdir.
- Gazneliler de tarımda sulama kanalları açarak üretimi artırmaya çalışmışlardır.
- Büyük Selçuklular da tarıma önem vermiş, yaptırdıkları sulama kanalları ile pamuk üretimini çok geliştirmişlerdir.
- Türkiye Selçukluları’nda ise durum biraz daha farklıdır. Çünkü bu ülkedeki tarım faaliyetleri, şehir hayatının kenar bölgelerinde meyvecilik ve bağcılık olarak yapılmıştır.
- Türk İslam devletlerinin kurulduğu coğrafyaların madenler bakımından zengin olması, Türk şehirlerinin birçoğunun demir, bakır ve gümüş eşyaların imalatının yapıldığı bir merkez hâline gelmesini sağlamıştır.
- Bu şehirlerde ayrıca dokumacılık, dericilik, çini, kâğıt ve cam imalâtı da yapılmıştır.
İlk Türk İslam devletlerinde vergi ;
1.Öşür, haraç, cizye ve zekat
2.Bağlı beylik ve devletlerin ödediği vergiler
3.Kervanlar, tüccarlar ve pazarlardan alınan vergiler
1. Zekat: Müslüman halktan, belli bir sayıda hayvanı değerli maden, topraktan elde edilen ürünler ve ticari eşyası olan kişilerden 1/40 oranında alınan vergi
2. Öşür: Müslüman halkın yetiştirdiği ürün üzerinden alınan vergi
3. Haraç: Gayrimüslim halkın yetiştirdiği ürün üzerinden alınan vergi
4. Cizye: Devletin koruması karşılığında askerlik çağındaki gayrimüslim halkın erkeklerinden alınan vergi.
Kadınlar, ihtiyarlar, din adamları çocuklar bu vergiden muaftılar
- Hayvancılık, ilk dönemlerden itibaren Türklerin hayatında önemli bir yere sahip olmuş;
- Hayvan sahiplerinden ağnam adı verilen vergi alınmıştır.
- Türk İslam devletlerinde ticaret;
- Büyük önem verilmiş, ticaret yollarının geçtiği önemli şehirlere sahip olma düşüncesi oluşmuştur. Bu düşünce, Türk Cihan Hâkimiyeti anlayışının etkisiyle, Türk İslam devletlerinde de devam etmiştir.
- Karahanlıların İpek Yolu’nun geçtiği önemli şehirlere sahip olması, onların ciddi gümrük vergisi geliri elde etmelerini sağlamıştır.
- Karahanlılar ticareti canlandırmak için yollara kervansaraylar yaptırmışlardır.
- Gazneliler, Hindistan Seferleri’nden elde edilen ganimet gelirleri ile gelişen güçlü bir ekonomiye sahipti.
- İpek ve baharat yolları üzerindeki bazı şehirlere de sahip olmaları, Gaznelilerde ticari hayatın canlı olmasını sağlamıştır.
- Türk İslam devletleri ticarette para olarak diğer Müslüman devletler gibi dinar (altın) ve dirhemi (gümüş) kullanıyorlardı.
- Örnek: Beylikler Dönemi’nde iyi bir koyun on iki dirhem, bir ritl (1kg.) bal, 1/3 dirhem, Germiyan’da bir mud (100-120 kg.) buğday on beş dirhem fiyatla satılıyordu.
- Türkiye Selçuklularının ekonomide yaşattığı canlılık, Moğolların yaptıkları baskı ve yağma sonucunda yavaşlamıştır.
- İkinci Beylikler Dönemi;
- Beylikler, kuruldukları coğrafyalara göre; buğday, arpa, her çeşit meyve, pamuk ve ipek yetiştirmiş ve hayvancılık yapmıştır.
- İhraç edilen malların başında her türden kumaş, pamuk, halı, ipek gibi ürünler yer alıyordu.
- Anadolu’da dokunan halı ve kilimler, sahip oldukları güzelliklerle Avrupada ün kazanmıştır.