İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

Türk edebiyatı başlangıçtan günümüze kadar üç ana başlık altında incelenir.

a)İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI
b)İSLAMİYET ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI
c)BATI ETKİSİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI

İslamiyet öncesi Türk edebiyatı “sözlü” ve “ yazılı” edebiyat olmak üzere ikiye ayrılır.Şimdi bu dönemleri inceleyelim.

a)Sözlü Edebiyat

özellikleri:
a)Düşünüş,duyuş ve anlatış bakımından yabancı tesirlerden uzaktır.
-Bu bakımdan dili saf Türkçe’dir.
-Ölçü hece ölçüsüdür.
-Türklerin kendi zevkleri hakimdir.
-Yarım kafiye hakimdir.
b)Eserler anonimdir.Yani eserler halkın ortak malıdır.
c)Eserler sözlüdür.Yazılarak değil sözlü olarak yaşarlar.
d)Bu dönemdeki eserler KOPUZ adı verilen bir çalgıyla söylenirdi.
e)Bu dönem sanatçılarına şaman ,kam, baskı, bahşi,oyun adı verilirdi.
f)Ürünler avcı ve göçebe toplumun dini törenlerinden ortaya çıkmıştır.

SIĞIR:sürek avlarına
ŞÖLEN:Kurban törenlerine
YUĞ:Yas törenlerine denirdi.
g)Eserde işlenen konular kahramanlık,doğa,aşk ve ölümdür.
h)Sözlü edebiyatın ürünleri şunlardır: sav,sagu,koşuk,destan
sav:Bugünkü atasözlerinin ilk şeklidirler
sagu:Halk edebiyatında ağıtın divan edebiyatında mersiyenin ilk şeklidir
koşuk:Koşmaların ilk şeklidir.

Destan:Milletin hayatını derinden etkileyen ve dilden dile geçerek başkalarıyla birleşen olayları anlatan şiirlerdir.Destanların söyleyeni belli değildir.Bu tür destanlara DOĞAL DESTAN denir
Doğal Destan: Tarih öncesi devirlerden günümüze sözlü ve yazılı olarak aktarıla gelen ve söyleyeni belli olmayan destanlardır.
Türklerin İslamiyet Öncesi Doğal Destanları

SAKA’LARIN:Alp Er Tunga,Şu
HUN’LARIN :Oğuz Kağan,Atilla
GÖKTÜRK’LERİN:Bozkurt,Ergenekon
UYGUR’LARIN :Türeyiş,Göç
İSLAMİ DEVİR TÜRK DESTANLARI
Cengiz Han Destanı
Timur Destanı
Battal Gazi Destanı
Köroğlu Destanı
Saltuk Buğra Han Destanı
Manas Destanı
Danişment Gazi Destanı

DİĞER MİLLETLERİN DESTANLARI

YUNAN :İLYADA, ODİSSE
HİNT : RAMAYANA, MAHABARATA
FİN :KALEVELA
İRAN :ŞEHNAME (Firdevsi)
ALMAN :NİEBELÜNGEN,GUDRUM
KIRGIZ :MANAS
SÜMER :GILGAMIŞ
JAPON :ŞİNTO
RUS :İGOR
FRANSIZ : CHANSON DE ROLLAND

Yapay Destan: Tarihin belli bir devrinde milli birlik ve bütünlüğü sağlamak amacıyla ya da başka bir sebebe bağlı olarak herhangi bir yazarın milletlerin tarihimdeki önemli olayları ya da değerleri yazarak meydana getirdiği destanlardır.

Yapay Destanlar

Çılgın Orlando :Aristo xıı.yy ———İtalya
Kurtarılmış Kudüs : Tasso ———-İtalya
Kaybolmuş Cennet :Milton xıı.yy ———-İngiliz
Üç Şehitler Destanı :Fazıl Hüsnü Dağlarca
Selçukname :Yazıcıoğlu xv.yy
Çanakkale Şehitleri :M.Akif Ersoy
Sakarya Meydan Muharebesi:Ceyhun Atıf Kansu

b)Yazılı Edebiyat
Bu devirden elimize geçen yazılı ürünler pek fazla değildir.
Yenisey Yazıtları,Orhun Abideleri,Uygur Metinleri,Eski Turfan Şarkıları,Türkçe Mani Metinleri ele geçen örneklerdir.
Yenisey Yazıtları:vı.yy da yazılmıştır

Orhun Abideleri:
– Göktürk Abideleri,Orhun Yazıtları olarak da adlandırılır.
*720 de Vezir Tonyukuk Yazıtları(Kendisi yazmıştır)
*732 de Kültigin Yazıtları Yoluğ Tigin yazmıştır
*735 te Bi,lge Kağan Yazıtları Yoluğ Tigin yazmıştır
-Yazıtlarda Göktürk Alfabesi kullanılmış
-Türklerin özgürlüğü adına içte ve dışta verdikleri savaşlar anlatılmıştır
–Bu yazıtları 1893 tarihinde Danimarkalı Wilhem Thompsen çözmüştür..
-İlk Türk adının geçtiği yazıtlardır.
-Devleti yönetenlerle yönetilenlerin karşılıklı görevleri anlatılır.
-Türk edebiyatının ilk şahederidir
Uygur Metinleri
Bu metinler Uygurca’dır.Buda‘nın hayatını anlatan ALTUN YARUK ve
SEKİZ YÜKMEK
ESKİ TURFAN ŞARKILARI
TÜRKÇE MANİ METİNLERİ