Ünsüz Benzeşmesi nedir?
“ç, f, h, k, p, s, ş, t” sert ünsüzlerinden sonra “b,c, d, g” ile başlayan ekler gelmez. Bu ünsüzlerin sertleri olan “p,ç, t, k” gelir.
Sert ünsüzlerden sonra gelen “c, d, g” ünsüzleri sertleşerek “ç, t, k”ye dönüşür. Bu kurala “ünsüz sertleşmesi” ya da “ünsüz benzeşmesi” denir.
- Tezgah-tan alıp kaç-tı.
- Dost-ça davrandı.
- Çok üret-ken.
- Açık-tan geç-ti.
PRATİK: Akılda kalması için bu kuralı pratik hale getirelim. “Çift Haseki Paşa ya da Fıstıkçı Şahap” sözlerindeki ünlüler atıldıktan sonra geriye kalanlar (ç, f, h, k, p, s, ş, t) Türkçedeki sert ünsüzlerdir. “Fıstıkçı Şahap”taki ünsüzlerden biriyle biten sözcüklere, bu ünsüzlerle başlayan ekler gelebilir:
- Bak-tı, kork-tu ve kaç-tı
- Tut-ku, iş-çi, çöp-ten
- 1945’te (kırk beş-te) doğmuş.
* Yabancı asıllı sözcüklerde ve bileşik sözcüklerde ünsüz benzeşmesi aranmaz. Türkçe sözcüklerde ünsüz benzeşmesine aykırı kullanım, hemen hemen hiç yoktur.
“Ahmet-gil, çocuk-cağız”
Bu örneklerde ünsüz benzeşmesine aykırı kullanım söz konusudur.
* Sözcüklere getirilen eklerin sert sessizle başlayan “-çeğiz” ve “-kil” biçimi yoktur.
Ünsüz Benzeşmesine Örnek Cümleler
✔ Irmaktan geçip piknik alanına vardık.
✔ Bu saati en son dedem kullanmıştı.
✔ Türkçe dersi benim için çok özeldir.
✔ Kitabın sayfası yapışkanla tutturduk.
✔ Kulakta çekiç kemiği olduğunu yeni öğrenmiş oldum.
✔ Kaşıkçı adlı oyun çok eğlenceliydi.
✔ Ulusça biz ne badireler atlatmışız.
✔ Yarın öğleden sonra üçte maçımız var.
✔ En sevdiğim öğretmenim bana doğum günümde hediye almıştı.
✔ Bu kazağı altı yılda eskittim.
✔Ali yuttan kaçtı.
✔O senin için pasta yaptı.
✔Kaz kelimesi sesteş.
✔Kebapçıya gitmeye ne dersin?
✔Kitaptan ödev var mı?
✔O çalışkan bir öğrenci.
✔Kasaptan et al.
✔Yavaşça yanıma geldi.
✔Seçkin bir sanatçı o.
✔O sabahçı öğlenci değil.
✔ Dedesi çok unutkan bir insandır.
✔ İnsanlar D vitaminini güneşten alır.
✔ Ormanlardaki ağaçlar çok yaşlanmıştı.
✔ Didem okuldan geç geldi.
✔ sınıfımız seçkin öğrencilerden oluşuyor
✔ Annem çok çalışkandır.
✔ arkadaşım çok kıskankaçdır.
✔ Annem akşam yemeğine çorba yaptı
✔ okula saat 8’de geldim
✔ Okul çikışı kebapçıya gittik.
Ünsüz Benzeşmesi Kuralı
Sonuç olarak “ç, f, h, k, p, s, ş, t” sert ünsüzlerinden sonra “b,c, d, g” ile başlayan ekler gelmez. Bu ünsüzlerin sertleri olan “p,ç, t, k” gelir.
* Annem bebeği beşikte uyutuyordu. ( beşik- de = beşikte)
* Düşmanları yurttan attık. ( yurt-dan = yurttan)
*Elindeki gülleri yavaşça etrafa serpti. ( yavaş- ca = yavaşça)
* Ayakta duramayacak kadar yorgundu. ( ayak- da = ayakta)
* Yağmur bardaktan boşalırcasına yağıyordu. ( bardak- dan = bardaktan)
Örnek Test Soruları
ÖRNEK SORU:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı vardır?
- A) Art arda aynı yanlışı yaptı.
- B) Annem her zaman “Kalp kalbe karşıdır.” der.
- C) Davranışlarına içten içe sinirleniyordu.
- D) Olayı duyunca renkden renge girdi.
- E) Bu iş aşağı yukarı bir hafta sonra biter.
Yanıt: D
ÖRNEK SORU:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?
- A) Bu kitap, ilk basımının üzerinden yirmi yıl geçtikten sonra, yeniden yayımlandı.
- B) Çiçekçinin yeni açtığı dükkân çok iyi çalışıyor.
- C) Bir yapıtın kalıcılığını sağlayan birçok etken vardır.
- D) Bu romanda yüzyılımızın temel sorunları yansıtılıyor.
- E) Başarılı olmak için düzenli ve sürekli çalışmak gerekir.
Yanıt: B
NELER ÖĞRENDİK?