Nitel ve Nicel Anlamlı Sözcüklere Örnekler

Varlıkların sayılabilen ölçülebilen özelliklerini anlatan sözcükler nicel anlamlı sözcüklerdir. Sayılamayan özelliklerini anlatan sözcükler ise nitel anlamlıdır. Anlamdaş gibi göründüğü halde birbirlerinin yerini tamamen tutamayan sözcükler ise yakın anlamlıdır.

Bir şeyin sayılabilir veya ölçülebilir olması nicelikle; sayılamaz ve ölçülemez olup başka özelliklerle algılanması ise nitelikle ilgilidir.

Örneğin, iki kitap” söz grubunda “iki” sözcüğüyle kitabın sayısı, niceliği belirtilmektedir; “kırmızı kitap” söz grubunda ise “kırmızı” sözcüğü kitabı öteki kitaplardan ayıran özelliği, niteliği belirtilmektedir.

• Büyük bir binanın yedinci katında oturuyorlardı. (Nicelik)
• Büyük işler başarmalıyız. (Nitelik)
• Geniş bir balkona çıkan evin salonu harikaydı. (Nicelik)
• Geniş olmalısınız, çocuklar kendilerini anlamanızı bek­lerler. (Nitelik)
• Soğuk havalarda dışarı çıkmak istemezsin buralarda. (Nicel)
• Soğuk davranışlarıyla ne yapmaya çalıştığını anlaya­madım. (Nitel)

Örnek:  

• Eve gelince bir tabak yemek yedi. (Miktarı bellidir)
• Yüksek dağlar karlıydı. (Ölçülebilir)

Ölçülemeyen değeri bildiren anlama “ Nitel anlam” adı verilir.

 Örnek:

• Bu çok lezzetli bir yemek.  (Göreceli özellik)
• Güzel bir filmdi. (Kişiye göre değişir)

Not: Sözcük, kullanımına göre nitelik ve nicelik anlamı bildirebilir.

Örnek:

• Merkeze yakın bir semtti. (Nicel anlam)
•  Yakın arkadaşlarımdan biriydi. (Nitel anlam)

Alıştırma: Hafif sözcüğünü nitel ve nicel anlamlarda kullanınız.

 Alıştırma yanıtı:

• Bu paket daha hafif, sen bunu taşı.   (Nicel anlam)
• Dün gece hafif bir rahatsızlık geçirmiş.   (Nitel anlam)

Nitel Anlam (Nitelik)

TDK, nitelik terimini “bir şeyin nasıl olduğunu belirten, onu başka şeylerden ayıran özellik, vasıf, keyfiyet” olarak tanımlamaktadır. Yani nitel anlam, “varlıkların nasıl olduğunu, niteliğini gösteren; sayılamayan, ölçülemeyen bir değeri, özelliği ifade eden sözcükler” olarak açıklanabilir. Nitel anlamı, bir bakıma “niteleme sıfatları” olarak düşünebiliriz. Çünkü bunlar bir ismin özelliğini, niteliğini, kalitesini, değerini, rengini, şeklini bir şekilde gösteren kelimelerdir.

Örnek: “Masanın üstündeki kırık cetveli bana uzattı.”
“Dünyanın en lezzetli yemeklerini annem yapar.”
“Son model arabasıyla yanımıza geldi.”
“Başındaki pembe şapka herkesin dikkatini çekti.”
“Bozuk parası olan var mı?“

» Ekşi yoğurdu ayran yaparak değerlendirebilirsin.
» Annemin lezzetli yemekleri burnumda tütüyor.
» Güleç yüzüyle çevresine neşe saçıyordu.
» Cimri insanların kimseye hayrı dokunmaz.
» Okula yırtık ayakkabılarla gidiyordu.
Yukarıdaki örneklerde koyu yazılan sözcükler – yoğurdun ekşiliği, yemeklerin lezzetliliği, yüzün güleçliği, insanların cimriliği, ayakkabıların yırtıklığı – ölçülemeyen özellikleri, nitelikleri ifade ettiği için nitel anlamlıdır.

Yukarıdaki cümlelerde altı çizili kelimelere dikkat edilirse, hepsi niteleme sıfatı olarak görev yapmaktadır. Ve bu nitel anlamlı (nitelik bildiren) kelimelerin hepsi, isimlere sorulan “Nasıl?” sorusunun cevabıdır. “Nasıl cetvel?” sorusuna “kırık” diye verdiğimiz cevaplar, birer nitel anlam örneğidir. Fakat bu kelimelerin, ölçülemeyen kavramları karşıladığı gözardı edilmemelidir. Lezzetin, pembenin, son modelin sayısı, ölçüsü, miktarı yoktur.

Nicel Anlam (Nicelik)

TDK nicelik, tdk, nicelik terimini “bir şeyin sayılabilen, ölçülebilen veya azalıp çoğalabilen durumu, kemiyet, miktar, kantite” olarak tanımlamaktadır. Yani nicel anlam, “kavramların sayılabilen, ölçülebilen, azalıp çoğalabilen özelliklerini gösteren sözcükler” olarak açıklanabilir. Nicel anlam, bir varlığın miktarını veya sayısını gösterir. Nitel anlamın tersine, nicelik ifadesi bir ölçü bildirir ve sayılabilen bir değeri ifade eder.

Örnek: “Okulumuzun karşısına yüksek binalar yapıldı.”
“Kumsalda masamızı kuracak sert bir zemin arıyorduk.”
“Üzerinde çok dar bir pantolon vardı.”
“Sırtında çok ağır bir çanta ile yürüyordu.”
“Bu soğukta kalın elbiselerle bile üşüyorum.”

» Bu binadaki dairelerin oldukça geniş odaları var. » Ağacın uzun dallarını testereyle kestim.
» Okul, yüksek binaların arasında kalmış.
» Sırtında ağır bir çantayla güç bela yürüyordu.
» İşyerime yakın bir ev satın almak istiyorum.
Yukarıdaki örneklerde koyu yazılan sözcükler – odanın genişliği, dalların uzunluğu, binaların yüksekliği, çantanın ağırlığı, evin yakınlığı – ölçülebilir özellikleri gösterdiği için nicel anlamlıdır.