ÇOCUK EDEBİYATININ GENEL NİTELİKLERİ
A.BİÇİM BAKIMINDAN ÇOCUK EDEBİYATI
Çocuk kitapları, okuyucu zümrelerinin özelliğine göre biçim açısından farklılıklar gösterir.
Çocuğun yaş ve seviyesine göre değişik boy ve ebatlarda olabilir.
Dikdörtgen kare veya minyatür şekillerinde olup, içindeki resimler renkli veya siyah beyazdır.
Kitapların resimlenmesi, resimlerin sayfalarda yer alış biçimi , boyanma teknikleri, çizgi ve resimden fotoğrafa geçiş tamamen eğitim bilimlerinin ve algılama tekniklerinin getirdiği unsurlara dayanır.Biçim bakımından kitaplar şunlardır:
1.TANIMA VE ALGILAMA KİTAPLARI (BEBEĞİN İLK KİTABI)
Bebekler için dinlemek ve resimlere bakmak için hazırlanmaktadır.1,5 yılını dolduran çocuklarda ilginin sürekliliği sağlandığı zaman, kitap kavramı gelişmektedir.Bu kitapları inceleyen çocuğun kelime bilgisinin erken geliştiği ortaya çıkmıştır.
Bill Gillhamin İlk Kelime Resimli Kitabı
Helen Oxenburynin Bebek Tablo Kitabı
Tana Hoban
Garth Williams gibi eğitimcilerin hazırladığı kitaplar bulunmaktadır.
Ülkemizde çocuk edebiyatının bir plan içinde sistematik olarak ele alınıp değerlendirilmemesi sonucu, bu tarz teknik kitaplara rastlanmamaktadır.
2.ÖZEL NİTELİKLİ KİTAPLAR
Bu kitaplar, dört yaşına kadar olan çocuklar için geliştirilen etkinlik kitaplarıdır.Çocuğun bütün duyu organlarını kullanabilmesi yönelik, bazen kabartma resimlerle yapılmış, veya üç boyutlu tasarımlar olarak hazırlanmış kitaplardır.
3. TEKERLEME VE YUVA ŞARKISI KİTAPLARI
Çocukların çok severek söyledikleri çocuk şarkıları ve tekerlemelerinin resimlerle canlandırılmasıdır.Çocuğun 4 yaşına kadar bu kitaplarla eğitilmesi konuşma ve dinleme becerisinin gelişmesine büyük katkılar sağlamaktadır.
4.RESİMLİ NİNNİ KİTAPLARI
Erken çocukluk çağındaki çocuğun eğitiminde önemli olmaktadır.Ninnilerin önemi çocuklarla duygusal yakınlık kurarak dil becerilerini ve algılama gücünü geliştirmesidir.Çocuk edebiyatı metinleri arasında özel bir yere sahiptir.
5.ABC KİTAPLARI
Alfabenin tanıtıldığı kitaplardır.Bu kitaplar, artık çocuğun yavaş yavaş alfabe bilgisini kazandığı çalışmalardır.Dört tipte yapılabilir:
1. Kelime ve resim formatında ,
2. Basit anlatım tarzında ,
3. Bulmaca ve oyun tarzında,
4. Ana temalara dayananlar.
6.SAYI KİTAPLARI
Çocukların sayı bilgilerinin gelişmesi ve yönlendirilmesine dayalı bir eğitim aracı olarak düşünülmektedir.
7.KAVRAM KİTAPLARI
Çocuğun ilk başvuru kitaplarıdır.Bu kitaplarla çocukların kelime anlama becerileri, söz dağarcıkları gelişir.Aslında ABC ve sayı kitapları da kavram kitapları sınıfında algılanmalıdır.Çünkü onlar da renk ve formların ayrımı ve sınıflandırılmasına yardımcı olmaktadırlar.
8.RESİMLİ KİTAPLAR
Sözsüz kitap, yani içinde sadece resim bulunan kitaplardır.Özellikle günümüzde televizyon izlemeye alışmış çocukların eğitiminde ve kullanımında son derece popüler kitaplar olduğunu söyleyebiliriz.
9. OKUL ÖNCESİ KİTAPLARI
3-5 yaş grubu çocuklar için düzenlenmiş, küçük ve parlak resimli ,ailelerin ilgi ve yardımı ile çocukların inceleyeceği kitaplardır.Bu kitaplar yuva ve anaokullarında da kullanılabilecek yardımcı kitaplar olarak düşünülebilir.
10.OKUMAYA BAŞLANGIÇ KİTAPLARI
Öğrenme okuma ile başlar.Çocukların sistemli bir biçimde aldıkları eğitim onların kolayca okumaya geçmelerini ve hızla ilerlemelerini sağlar.Özellikle temel eğitim birinci basamakta 3. sınıfa kadar çok büyük önem taşımaktadır.
B.KONU BAKIMINDAN ÇOCUK EDEBİYATI
Çocuk edebiyatı, çocuğun doğumundan itibaren bir yetişkin oluşuna kadar geçen süre içindeki her türlü konuyu kapsar.Sevgi ,ölüm, doğum, fedakarlık gibi.Çocuğun ruh dünyasında olumsuz etki ve izler bırakacak konuların değişik yaş gruplarına göre düzenlenmesi gerekmektedir.Çünkü çocuk, okuduğu kitaptaki kahramanların veya olayların etkisinde kalmakta, onlarla özdeşleşmektedir.Bu özdeşleşme ileri yaşlarda çocuğun kendi doğrularını bulamaması gibi ciddi davranış bozukluklarına sebep olmaktadır.Dikkat edilmesi gereken nokta çocukların psikolojik yapılarını olumsuz yönde etkilemeyecek bir ölçüde konuların işlenebilmesidir.
C. OKUYUCU ZÜMRELERİ AÇISINDAN ÇOCUK EDEBİYATI
Çocuk edebiyatının iyi anlaşılması ve bu kavramın daha yerli yerine oturması için, çocukların yaş gruplarına göre genel özelliklerinin bilinmesinde fayda vardır.Günümüzde çocuğun hangi yaş grubundan başlayarak soyut kavramları algıladığı, hangi yaşlarda algılayamadığı yapılan araştırma sonucu ortaya konulmuştur.
1)0-5 YAŞ GRUBU (OKUL ÖNCESİ)
Daha çok fiziksel oyunlara karşı duyarlıdırlar.
Kelime oyunlarından hoşlanır ve basit cümle kurabilirler.
Şiirlerin ve şarkıların tekrar bölümlerinde olduğu gibi benzer ve tek heceli kelimeleri tekrarlamaktan hoşlanırlar.
Yaratıcılık bu yaş grubunda başlar.
Beyinlerinin sağ yarısını daha etkin kullanırlar.
Bu yaş grubu eserlerinin özellikleri:
40 kelimeyi geçmemelidir.
Mecazlı anlatımlara yer verilmemeli
Seçilen kelimeler çocukların ruh dünyasında yer edinmelidir.
Cümlelerde birleşik zamanlı fiiller yer almamalıdır.
Diyalog ağırlıklı metinlere yer verilmelidir.
Ninniler, masallar, tekerlemeler, bilmeceler, resimli kitaplar vb. bu yaş grubunun hoşlandığı eserlerdir.
2)6-8 YAŞ GRUBU (1.kademe 1.devre)
Davranışlarında gelgitler vardır.
Karşı cinsle bedensel farkı tam kavrayamamışlardır. Sadece kız-erkek ayrımı yaparlar.
Kelime dağarcıkları gelişmiştir.
Bu yaş grubu eserlerinin özellikleri:
Anlatım açık olmalıdır.
Anlamını bildiği 100 kelimeyi geçmemelidir.
Birleşik zamanlı fiiller kullanılmamalıdır.
Yoruma açık ve tamamlanmamış öyküler anlatılmalı, kahramanları çocuk ve hayvan olan öyküler, söylenceler, fabllar, resimli kitaplar tercih edilmelidir.
3)9-12 YAŞ GRUBU (1.kademe 2.devre)
Temel ve soyut kavramları elde etmeye başlarlar.
Varlıklara, tabiata ve olaylara canlılık verirler ve kendilerine göre yorum yaparlar.
Bilimsel araştırma sonuçlarını öğrenerek çevreyi algılamaktan hoşlanırlar.
Resim yaparlarken, biçim düşüncesi tam olarak gelişmediği için iç mekan ve dış görünüş arasındaki farkı tam ortaya koyamazlar.
Beynin sol üst yarısını kullanmaya başlarlar.
Bu yaş grubu eserlerinin özellikleri:
Bütünden parçaya gitmelidir.
Eleştiri duygusu gelişmeye başlar.
Kutlamalar, törenler ve özendirmelerden hoşlanırlar.
Tarihi olaylara karşı ilgi duyarlar.
Olağanüstü bilgilerden çok gerçekçi bilgiler etkili olur.
Anlamını bildiği 300 kelimeyi geçmemelidir.
4)13-15 YAŞ GRUBU (ilk gençlik çağı)
Uzun ve dikkat isteyen çalışmalardan hoşlanırlar.
Yalnız kalma istekleri vardır.
Kendileriyle, çevreleriyle ve ülkeleriyle ilgili somut gerçekleri arama ve bulma isteği vardır.
Ben kimim? sorusu önem kazanır.
Soyut işlemler dönemidir.
Kurallara isyan isteği hakimdir.
Farklı giyim ve davranış göstererek kimlik kazanmaya çalışırlar.
Amaca ne oranda ulaştıklarını bilirlerse çok daha hızlı öğrenirler.
Bu yaş grubu eserlerinin özellikleri:
Anlamını bildikleri 700 kelimeyi aşmaması gerekir.
Yalın, sade Türkçe, mecazlar ve benzetmeler, bütün zaman kipleri kullanılabilir. Birleşik zamanlı fiiller kullanılabilir.
Kızlar sevgi, bağımlılık, özveri konularını işleyen duygusal eserler, sanat değeri olan kitap ve dergiler; erkekler soyut, duygusal düşünceye dayalı eserler, gazetelerdeki güncel olaylar, spor yazılarına ilgi duyarlar.