YÜRÜTME ( BAKANLAR KURULU – CUMHURBAŞKANI )
1-Bakanlar Kurulu
– Bakanlar Kurulu, Başbakan ve bakanlardan oluşur. Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri, yetkileri ve örgütlenmesi kanunla olur.
– TBMM üyeleri arasından Çoğunluk İlkesi gereği TBMM’ye en fazla üyeyi sokmuş partinin genel başkanı Başbakan olarak Cumhurbaşkanınca atanır. Ancak bu bir zorunluluk değildir. Azınlıktaki bir parti genel başkanını da atayabilir. Başbakan, 45 gün içinde hükümeti kurmak zorundadır. Bakanlar başbakan tarafından seçilir, Cumhurbaşkanınca atanır. Liste TBMM’ye sunulur. Tatilde ise, toplantıya çağırılır. Hükümetin programı, kuruluşundan en geç bir hafta içinde Başbakan veya bir bakan tarafından TBMM’de okunur ve güvenoyuna başvurulur. Güvenoyu için görüşmeler, programın okunmasından iki tam gün geçtikten sonra başlar ve görüşmelerin bitiminden bir tam gün geçtikten sonra oylama yapılır. Güven istemi ancak, tam üye sayısının salt çoğunluğuyla reddedilebilir.
– Bakanlar, milletvekilleri veya milletvekili seçilme şartlarını taşıyanlar arasından başbakan tarafından seçilir, Cumhurbaşkanınca atanır ( milletvekili olmayanlar da bakan olabilir ).
– Cumhurbaşkanı, başbakanın önerisi üzerine bakanların görevlerine son verebilir ( ilk kez 1982 Anayasası’nda yer almıştır ).
– Bakanlar Kurulu’nun başkanı Başbakandır. Olağanüstü dönemlerde Cumhurbaşkanıdır.
– Başbakan, bakanların hiyerarşik âmiri değildir.
– Boşalan bir bakanlığa 15 gün içinde atama yapılması zorunludur. Bir bakan, birden fazla bakanlığa vekâlet edemez.
– TBMM genel seçimlerinden önce, Adalet, İç İşleri ve Ulaştırma bakanları görevlerinden çekilir. Seçimin başlangıç tarihinden üç gün önce; seçim dönemi bitmeden seçimin yenilenmesine karar verilmesi halinde ise, bu karardan başlayarak beş gün içinde, bu bakanlıklara TBMM içinden veya dışarıdan bağımsızlar Başbakan tarafından atanır. Seçimlerin yenilenmesine karar verildiğinde, Bakanlar Kurulu çekilir ve Cumhurbaşkanı geçici Bakanlar Kurulu’nu oluşturması için bir Başbakan atar. Geçici Bakanlar Kurulu, seçimin yenilenme kararının Resmî Gazete’de ilanından itibaren beş gün içinde kurulur. Geçici Bakanlar Kurulu için güvenoyuna başvurulmaz. Geçici Bakanlar Kurulu, seçim süresince ve yeni meclis toplanıncaya kadar görev yapar.
NOT :
Olağanüstü Hâl ve Sıkıyönetim :
1982 Anayasası’na göre, olağanüstü hâl ilân yetkisi, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu’na aittir. 1982 Anayasası üç tür olağanüstü hâl
rejimine yer vermiştir. İki durumda olağanüstü hâl, diğer durumda sıkıyönetim ilân edilir. Doğal afet, tehlikeli salgın hastalıklar, ağır ekonomik bunalım olağanüstü hâle birinci sebeptir. Şiddet olaylarının yaygınlaşarak kamu düzenini ciddi şekilde bozması olağanüstü hâl ilânına ikinci sebeptir. Sıkıyönetim, savaş hâli durumunda ilân edilir. Olağanüstü hâli, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu ilân eder. Sıkıyönetimi, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, Milî Güvenlik Kurulu’nun görüşünü aldıktan sonra ilân eder. Olağanüstü hâl veya sıkıyönetim ilân edildikten sonra Resmî Gazete’de yayınlanır ve TBMM’ye sunulur. Olağanüstü hâl ve sıkıyönetim 6 ay için ilân edilir. Gerekli şartlar oluştuğunda 4 ay uzatılabilir (TBMM uzatır) . Sıkıyönetim ilân edildikten sonra:
– Kolluk görev ve yetkileri askerî makamlara geçer.
– Temel hak ve hürriyetler sınırlanabilir veya durdurulabilir.
– Bazı davâlara Askerî Mahkemelerde bakılır.
Cumhurbaşkanının, Bakanlar Kurulu ile birlikte yaptığı işlemlerden Başbakan ve ilgili bakanlar sorumludur. Buna, Karşı İmza Kuralı denilir.
Kavramlar
Kanun Hükmünde Kararnâme ( KHK ) :
– Anayasamıza 1971 yılında girmiştir.
– Olağan dönemde Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır.
– Olağanüstü dönemde Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır.
– KHK çıkarmak için TBMM tarafından Bakanlar Kurulu’na Yetki Kanunu ile izin verilmesi gerekir. Olağanüstü dönemde çıkarılan KHK ‘ de yetki
kanununa ihtiyaç yoktur.
– KHK’lerde, kişi hak ve ödevleri ile ilgili düzenleme yapılamaz.
– KHK’ler, bir târih belirlenmemişse, Resmî Gazete’de yayınlandıkları gün yürürlüğe girer ve aynı gün TBMM’ye sunulurlar.
Tüzük: Kanunların uygulanmasını göstermek ve emrettiği işleri belirlemek amacıyla Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır ve Danıştay’ın incelemesinden geçirilir.Tüzükler Cumhurbaşkanınca onaylanır ve kanunlar gibi Resmî Gazete’de yayınlanır.
Yönetmelikler: Başbakan, Bakanlıklar ve kamu kurum ve kuruluşlarının kendi iç yapılarını ve çalışma sistemlerini belirlemek amacıyla çıkarılır.
2-Cumhurbaşkanı
Cumhurbaşkanı TBMM tarafından seçilir. 1961 Anayasası’ndan farklı olarak 1982 Anayasası Cumhurbaşkanının TBMM dışından da seçilmesine izin verir. Ancak, Cumhurbaşkanının TBMM dışından aday gösterilmesi Meclis üye tam sayısının en az 1/5’nin yazılı önerisiyle olur. Cumhurbaşkanının tarafsızlığını sağlama amacına dönük olarak da :
– görev süresinin 7 yıl olması,
– seçimde nitelikli çoğunluk ( oy birliği veya oy birliğine yakın sonuç ) aranması,
– iki kez seçilememesi,
– üye olduğu siyasî partiden istifa etmesi şartları getirilmiştir.
NOT : Cumhurbaşkanı, siyâsî ve hukukî sorumsuzdur. TBMM üye tam sayısının 4/3’nün vereceği kararla, sadece vatana ihânetle suçlanabilir.
a) Cumhurbaşkanı seçilme şartları:
– Türk vatandaşı olmak.
– 40 yaşını doldurmak.
– Yüksek öğrenim yapmış olmak
– Milletvekili seçilme yeterliliğini taşımak.
b) Cumhurbaşkanı seçimi dört turla yapılır :
1.tur – Üye tam sayısının üçte iki çoğunluğu. 3.tur – Üye tam sayısının salt çoğunluğu ( yarıdan bir fazla ).
2.tur – Üye tam sayısının üçte iki çoğunluğu. 4.tur – Üçüncü oylamada en çok oyu alan iki aday arasından salt çoğunluk.
– Dördüncü oylamada seçilemezse, Meclis seçimleri yenilenir ( ilk kez 1982 Anayasası’nda yer almıştır ).
– Cumhurbaşkanı seçimi, Cumhurbaşkanının görev süresinin dolmasından 30 gün önce veya makamın boşalmasından 10 gün sonra yapılır. Seçim, başlama tarihinden itibaren 30 gün içinde sonuçlandırılmak zorundadır. Bu süre içerisinde Cumhurbaşkanı görevini sürdürür.
c) Cumhurbaşkanının görev ve yetkileri
Yasama ile ilgili olanlar:
– Yasama yılının ilk gününde, TBMM açılış konuşması yapmak.
– TBMM’ yi toplantıya çağırmak.
– Kanunları 15 gün içinde yayınlamak veya tekrar görüşülmek üzere TBMM’ye iade etmek.
– Anayasa değişiklikleri ile ilgili kanunları, gerekli gördüğü durumda halk oyuna sunmak ( referandum ).
– TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar vermek.
– Kanunların, Kanun Hükmünde Kararnamelerin ve İç Tüzüklerin anayasaya aykırılığı iddiası ile Anayasa Mahkemesi’ne 60 gün içinde iptal davası açmak.
Yürütme ile ilgili olanlar:
– Başbakanı atamak veya istifâsını kabûl etmek.
– Başbakanın teklifi üzerine bakanları atamak veya görevlerine son vermek.
– Gerekli gördüğünde Bakanlar Kurulu’na başkanlık etmek (başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu kararıyla sıkıyönetim veya olağanüstü hâl ilân edilip Kanun Hükmünde Kararnâme çıkarılır).
– Yabancı devletlere temsilci göndermek, yabancı temsilcileri kabul etmek.
– Genel Kurmay Başkanı’nı atamak.
– TBMM adına Türk Silâhlı Kuvvetlerinin Baş Komutanlığını temsil etmek.
– Milletler arası antlaşmaları onaylamak ve yayınlamak.
– Türk Silâhlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar vermek (TBMM ile birlikte kullanır).
– YÖK üyeleri ve üniversite rektörlerini seçmek.
– Millî Güvenlik Kurulu’nu toplantıya çağırmak ve başkanlık etmek.
– Devlet Denetleme Kurulu üyeleri ve başkanını atamak (Kurul, 1982 Anayasası ile kurulmuştur. Silâhlı Kuvvetler ve yargı organları denetim alanı dışındadır).
– Sürekli hastalık, sakatlık veya kocama sebebiyle belirli kişilerin cezalarını hafifletmek veya kaldırmak.
Yargı ile ilgili olanlar:
– Anayasa Mahkemesi üyelerini seçmek.
– Danıştay üyelerinin ¼ ünü seçmek.
– Yargıtay Cumhuriyet Baş Savcısı ve Yargıtay Cumhuriyet Baş Savcı Vekilini seçmek.
– Askerî Yargıtay üyelerini seçmek.
– Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini seçmek ( bu Kurul da, Yargıtay üyelerinin tamamı, Danıştay üyelerinin ¾ ünü seçer ).
– Askerî Yüksek İdare Mahkemesi üyelerini seçmek.
NOT :
– Cumhurbaşkanının, Bakanlar Kurulu ile birlikte yaptığı işlemlerden Başbakan ve ilgili bakanlar sorumludur. Buna, Karşı İmza Kuralı denilir.
– Cumhurbaşkanının tek başına yapacağı işlemlere karşı yargı organlarına başvurulamaz.
– Cumhurbaşkanına TBMM başkanı vekâlet eder.
– Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile düzenlenmiştir ( bu hakkı ilk kez 1982 Anayasası vermiştir). Sekreterlik, Cumhurbaşkanlığı adına inceleme ve araştırma yapar.