Plato; akarsular tarafından derin vadilerle parçalanmış, çevresine göre yüksekte kalan düzlüklerdir. Türkiye’de çok yaygın olarak rastlanan yerşekillerindendir. Not: Anadolu’da platoların yaygın olması, arazinin 3. zaman sonlarına kadar aşınarak düzleşmesi (peneplen), bu nedenle 4. zaman başlarında Anadolu’nun epirojenezle yükselmiş olmasıdır.
OLUŞUMLARINA GÖRE PLATOLAR
1. Aşındırma Platoları: Yerşekillefi akarsular ve sel suları; rüzgarlar, buzullar gibi dış kuvvetlerce sürekli olarak aşındırılır. Aşınan arazi parçaları tektonik olaylarla alçalır veya yükselir. Yükselen ve eğimli hale dönüşen yer şekilleri, akarsular tarafından yarılarak, aşındırma platoları oluşur.
Not: Aşındırma platoları kıvrımlı, kırıklı bir yapıda olacağı gibi volkanik yapıda da olabilir. Sert kütleler olan masiflerin aşınmasıyla Kocaeli platosu oluşmuştur.
2. Tabaka Düzlüğü Platoları: Sert tabakaların varlığına bağlı olarak oluşmuşlardır. Yatay veya az eğimli olan kalın ve sert tabakalar üzerindeki düzlüklerin, çevrelerine göre daha yüksekte olmaları ile, akarsular tarafından vadilerle parçalanması sonucu oluşurlar.
Not: İç Anadolu’daki Uzunyayla (Kayseri – Sivas arası), Obruk (Tuz Gölü güneyinde) Cihanbeyli (Tuz Gölü batısında) ve Haymana (Tuz Gölü’nün kuzeybatısında) platoları tabaka düzlüğü platolarıdır.
3. Lâv Platoları: Volkanik faaliyetlerle yeryüzüne çıkan akıcı lavla-rın,geniş alanları kaplamasıyla oluşan,yüksekte kalmış düzlüklerin akarsular tarafından yarılarak parçalanması sonucunda oluşmuşlardır.
Not: Erzurum, Kars, Ardahan platoları lav platolarıdır. Nevşehir – Ürgüp yöresinde de küçük lav platoları yer almaktadır.
4. Karstik Platolar: Zemindeki kayaların kalker (kireçtaşı), jips (alçıtaşı) veya kayatuzu gibi kolay eriyebilen kayaçlardan oluştuğu bölgelerde, yüzeydeki sular bu kayaları eriterek düzleştirmektedir. Çevresine göre yüksekte kalmış bu tür karstik araziler, akarsular tarafından yarılarak, karstik platoları oluşturmaktadır.
Not: Akdeniz bölgesinde kalker kayalar yaygın olduğundan, karstik arazi geniştir. Taşeli platosu, Göksu nehri ve kolları tarafınfan parçalanarak oluşmuş karstik bir parçadır.
PLATOLARIN COÐRAFİ DAÐILIŞLARI
1. İç Anadolu Bölgesi: En çok plato olan bölgedir. Platolar genellikle Tuz gölünün çevresinde toplanmışlardır. Ortalama yükseltileri 1000 – 1500 m. arasındadır.
Obruk Platosu: Tuz gölü ile Konya ve Ereğli ovaları arasında yer alır. Yapısı genellikle kalkerlidir. Bu nedenle üzerinde içi su dolu karstik erime çukurları olan obruklar yer alır.
Cihanbeyli Platosu: Tuz gölünün batısmdadır. Yapısı, kalker, kum taşı ve marnlı tabakalardan oluşur.
Haymana Platosu: Tuz gölünün kuzeybatısındadır. Doğudan Kızılırmak, batıdan ise Sakarya nehrinin kolları tarafından vadilerle parçalanmıştır.
Bozok platosu: Yozgat’la Sivas arasında uzanır. Kızılırmak’ın kolu olan Delice çayı ile, Yeşilırmak’ın kolu olan Çekerek çayı tarafından parçalanmıştır.
Uzunyayla Platosu: Kayseri ve Sivas arasında uzanır. Seyhan nehrinin kolu olan Zamantı çayı tarafından parçalanmıştır.
2. Ege Bölgesi: Bölgenin İç Anadolu’ya doğru sokulan İçbatı Anadolu Bölümünde platolar yer alır. Yükseklikleri 800 ile 1000 m. arasındadır.
Yazıhkaya Platosu: Afyon’un kuzeyindedir. Sakarya Nehri’nin kolları tarafından parçalanarak oluşturulmuştur.
Bayat Platosu: Afyon’un kuzeybatısındadır. Sakarya Nehri’nin kolları tarafından parçalanarak oluşturulmuştur.
Not: İç Batı Anadolu eşiğinin büyük bölümü, Gediz, Sakarya ve Büyük Menderes nehirleri tarafınfan ğarçalanmış geniş bir plato görünümündedir.
3. Marmara Bölgesi: Bu bölgede İstanbul boğazının her iki yakasını içine alan Çatalca ve Kocaeli yarımadaları, aşınmalarla düzleşmiş, peneplenleşmiş bir plato görünümündedir.
4. Akdeniz Bölgesi: Orta Toroslarda yer alan Taşeli Platosu, kalker (kireçtaşı) arazi üzerinde oluşmuştur. Tabakalar yatay duruşludur. Platonun oluşumunda karstik olaylar belirleyici olmuştur. Yüzeyde çok miktarda karstik erime çukurları olan dolinler yer alır. Tabanlarında terra-rossa (kırmızı toprak) toprakları bulunur. Bu plato Göksu Nehri ve kolları tarafından parçalanarak oluşturulmuştur.
Not: Karstik arazilerde yüzeyde su bulunmaz. Nedeni kalkerdeki çatlaklardan suyun yerin derinliklerine doğru sızmasıdır. Bu nedenle yeraltı suları bakımından zengindir. Yüzeyde su olmadığı için bitki örtüsü de yeterince gelişmemiştir.
5. Karadeniz Bölgesi: Platoların en az olduğu bölgedir. Orta Karadeniz’deki Canik dağlarının üzeri aşınmalarla düzleşmiştir. Plato görünümündedir. Kelkit çayı ve kolları tarafından parçalanmıştır.
6. Güneydoğu Anadolu Bölgesi
Gaziantep Platosu: Fırat nehrinin batısında yer alır. Yüksekliği 800 m. civarındadır. Fırat’ın kolları tarafından parçalanmıştır.
Şanlıurfa Platosu: Fırat Nehri’nin doğusunda yer alır. Fırat Nehri ve kolları tarafından parçalanmıştır.
Mardin Eşiği ve Mazıdağ: Dicle Nehri ve kollan tarafından parçalan- s mıştır.
7. Doğu Anadolu Bölgesi: Platoların geniş alan kapladığı bir bölgedir.
Erzurum, Kars ve Ardahan Platoları: Bazalt lavların oluşturduğu 1500 – 2000 m arasındaki yüksek platolardır. Araş ve Kura ırmakları tarafından parçalanmıştır.