Atatürk Dönemi Dış Politika

IRAK SINIRI VE MUSUL MESELESİ

• Lozan Barış Antlaşması’yla Musul sorunu çö­züme kavuşturulamamıştır. Türk Hükümeti, Musul halkının çoğunun Türk olmasından dolayı Musul’un kendisine bırakılmasını istiyordu.
• İngiltere ise bölgenin zengin petrol yataklarına I sahip olması ve ekonomik çıkarları dolayısıyla Musul« topraklarını bırakmak istemiyordu.
• Lozan’da Musul sorununun iki taraf arasında yapılacak karşılıklı görüşmelerle halledilmesine karar verilmişti.
• İkili görüşmeler sırasında bir çözüm sağlana­mamış ve durum Milletler Cemiyetine götürülmüştü.
• İngiltere’nin uzlaşmaz tutumu üzerine Türkiye, bölgeye müdahale kararı almış, fakat bu sırada Şeyh Sait İsyanı’nın çıkması, müdahalenin gerçekleşmesini engellemişti.
• Sonuç olarak 5 Haziran 1926’da iki ülke arasın­da Ankara Antlaşması imzalanmış ve Musul sorunu çözülmüştür.Türkiye, Şeyh Said isyanıyla uğraştığı için gerekli askeri mü­dahalede bulunamadı.

Ankara Antlaşması (1926)

• Türkiye ile İngiltere arasında yapıldı.
• Musul, İngiliz mandasındaki Irak’a verildi.
• Musul’un petrol gelirlerinin % 10’u yirmi beş yıllığına Türki­ye’ye verildi.
• Türkiye beş yüz bin İngiliz sterlini karşılığı bu hakkından vaz­geçti.

Önemi

Türk—İngiliz anlaşmazlığı sona erdi.

Musul’un kaybıyla Misak-ı Milli‘den taviz verildi.

Musul’daki Türkleri koruyucu kararlar alınmadı.

DIŞ BORÇLAR SORUNU

Fransa ile aramızda sorun oldu.

Türkiye’den alacağı en fazla devlet olan Fransa, borçların al­tın olarak ödenmesini istedi.

Türkiye ise borçların kağıt para olarak ve Fransız frangı şek­linde ödenmesini kabul ettirdi.

Türkiye borçların ana parasını 1954’e, faizlerini ise 1984’e kadar ödedi.

1929’da başlayan dünya ekonomik bunalımı Türkiye’nin borçlarını geç ödemesinde etkili oldu.

YABANCI OKULLAR SORUNU

Avrupalı devletler kapitülasyonlar aracılığıyla Osmanlı Devleti’nde pek çok farklı okullar açmışlar ve çeşitli haklara sahip olmuşlardır.

Bu okullar, zamanla Osmanlı Devleti’ne karşı bazı zararlı faaliyetlerde bulunmaya başlamışlardır.

Lozan Barış Antlaşması’yla; bu okullarla ilgili tek yetkili kurumun TBMM olmasına karar verilmiş ve bu okulların eğitim sistemini düzenleme yetkisi TBMM’ye verilmiştir.

3 Mart 1924 tarihinde Tevhidi-Tedrisat Kanunu’nun çıkarılmasıyla tüm okullar Millî Eğitim Bakan­lığına bağlanmıştır.

Lozan’da yabancı okulların Türk milli eğitim sistemine bağ­lanması kararlaştırılmış, Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile de bu durum pekiştirilmiştir.

Fransa ile papalık yabancı okullarda Türk öğretmenlerin gö­rev yapmasına ve bazı derslerin Türkçe okutulmasına karşı çıktılar.

Türkiye, bu sorunun kendi iç meselesi olduğunu bildirdi. Bu okullarda tarih, coğrafya, Türkçe derslerinin Türk öğretmen­lerce okutulması, Türk müfettişlerince denetim yapılması ka­rarlaştırıldı.

NÜFUS MÜBADELESİ (NÜFUS DEĞİŞİMİ) SORUNU

Nüfus mübadelesi Yunanistan’la aramızda sorun olmuştur. Lozan Antlaşması’na göre İstanbul Rumlarıyla Batı Trakya Türkleri hariç diğer Türk ve Rumların yer değiştirmesi kararlaştırılmıştı.

Yunanistan, özellikle İstanbul’da daha çok Rum bulundurmak istiyordu.

Sorun, Milletler Cemiyeti ve Lahey Adalet Divanı’nda da çö­zümlenemedi

Türk-Yunan ilişkilerini bu durum gerginleştirdi.

Türkiye ile Yunanistan 10 Haziran 1930’da antlaşma yaptı.

İstanbul Rumlarının ve Batı Trakya Türklerinin yerleşme tarihlerine bakılmaksızın           yerlerinde kalmaları kabul edildi.

Atatürk’ün sağlığında Türkiye ile Yunanistan  arasında yakınlaşma doğdu.

Yunan Başbakanı Venizelos Türkiye’yi ziyaret etti.

Türk – Yunan ilişkileri 1954 yılına kadar sürecek iyi ilişkiler dönemine girdi.

1954 yılında ortaya çıkan Kıbrıs sorunu, Türk-Yunan ilişkilerinin yeniden bozulmasına neden olmuştur.

1930-1939 DÖNEMİ

1929’da başlayan dünya ekonomik bunalımı liberal eğilimle­re karşı tepkilere neden olmuş, otoriter rejimler güçlenmiştir. (Komünizm, Faşizm, Nazizm gibi)

Almanya ve İtalya’nın saldırgan politikaları Türkiye’nin dış güvenliğini tehlikeye düşürmüş ve ittifak arayışlarına yönelt­miştir.

TÜRKİYE’NİN MİLLETLER CEMİYETİ’NE GİRMESİ

18 Temmuz 1932

• Cemiyet I. Dünya Savaşı’ndan sonra uluslar arası sorunları  barışçı yollarla çözümlenmesi   için itilaf devletleri tarafından kurulmuştur.
• Türkiye, dünya barışına verdiği önemi göstermek ve yurtta sulh, cihanda sulh ilkesini gerçekleştirmek amacıyla Milletler Cemiyeti’ne üye oldu.

BALKAN ANTANTI – 9 Şubat 1934

• Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan antlaşmalar kalıcı bir barış sağlayamamıştır.
• Avrupa’da devam etmekte olan silahlanma yarışı ve Almanya ile İtalya’nın yayılmacı politikaları  Balkanları ve Orta Doğu’yu tehdit etmekteydi.
• Bu gelişmeler karşısında Milletler Cemiyeti kuruluş amacına uygun olarak devletler arası anlaşmazlıkları çözmede etkisiz kalmıştır.
• Bu gelişmeler üzerine Türkiye, Yunanistan,Yugoslavya ve Romanya arasında Balkan Antantı imzalanmıştır.
• Bu antlaşmayla Balkan ülkeleri karşılıklı olarak sınırlarını güvence altına almayı ve çıkabilecek tehlike-leri birlikte önlemeyi amaçlamışlardır.
• Bulgaristan Balkanlardaki emellerinden dolayı ittifaka katıl­mamıştır.
• Arnavutluk ise İtalya’dan çekindiği için tarafsız kalmıştır.
• Türkiye, Balkan Antantı’nı imzalayarak batı sınırını güvence altına almıştır.
• Dünya Savaşı’nın çıkması üzerine ittifak dağılmıştır.

MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ – 20 Temmuz 1936

Lozan’da Boğazlar sorunu Türkiye’nin aleyhine çözümlen­miş, tam egemenlik hakkı verilmemişti.

Lozan Barış Antlaşması’nda Boğazların yönetiminin Türkiye’nin başkanlığını yapacağı uluslararası

komisyona verilmesi ve Boğazların her iki yakasında asker bulundurmaması Türkiye’nin Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını sınırlandırmaktaydı.

1930’lu yıllarda Almanya’nın hızla silahlanması, İtalya’nın Habeşistan’ı işgali, Japonya’nın Mançurya’ya saldırması kar­şısında Milletler Cemiyeti hiçbir şey yapamadı.

Türkiye’nin isteği ile İsviçre’nin Montrö şehrinde bir konferans toplandı.

Konferansa katılanlar;

Türkiye – Yunanistan – İngiltere – Fransa – Sovyet Rusya -Yugoslavya – Japonya

İtalya 1938’de bu sözleşmeyi imzalamıştır.

Rusya’nın karşı çıkmasına rağmen İngiltere ve Fransa’nın desteğiyle Türkiye’nin boğazlardaki hakimiyeti kabul edildi.

Boğazlar komisyonu kaldırılarak yetkileri Türkiye’ye devredildi.

Ticaret gemileri serbest geçebilecekti.

Boğazların iki yakasındaki askersiz yerlere asker yerleştirile­bilecekti.

Barış zamanında ticaret gemilerinin geçişine izin verilecek,

Savaş gemilerinin geçişine sınırlandırmalar getirilecek,

Savaş durumunda Türkiye isterse Boğazları kapatabilecektir.

Önemi:

Boğazlar kesin olarak Türkiye’nin kontrolüne girdi.

Türkiye’nin Akdeniz’deki güvenliği artmıştır.

Boğazlar Sorunu, Misakı Millî’ye uygun bir şe­kilde çözüme kavuşturulmuştur.

SADABAT PAKTI (8 Temmuz 1937)

1935 yılında İtalya’nın Habeşistan’a saldırması, Akdeniz ve Ortadoğu güvenliğinin tehlikeye düşmesine neden olmuştur.

Bu yüzden Balkan Antantı’na benzer bir ant­laşmanın Orta Doğu’da da gerçekleştirilmesi için faa­liyetlere başlanmıştır.

Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında Sa­dabat Paktı imzalanmıştır.

Bu antlaşmaya göre üye ülkeler;

Karşılıklı olarak birbirlerinin sınırlarına saygılı olmayı,

İç işlerine karışmamayı,

Ortak çıkarlar doğrultusunda dostluk ve iş bir­liklerini geliştirmeyi kabul etmiştir.

Bu antlaşma ile Türkiye, doğu sınırlarının gü­venliğini sağlamış oldu.

HATAY SORUNU VE SONUCU –  1939

1921 yılında TBMM ile Fransa arasında imza­lanan Ankara Antlaşmasıyla Hatay, Fransa mandası durumundaki Suriye sınırlarında kalmıştır.

Ayrıca burada yaşayan Türklere geniş haklar tanınmış ve bölgede özerk bir yönetim uygulanmıştır. Hatay’ın Türk toprakları dışında kalması Misakı Millî’den taviz verildiği anlamına gelmekteydi.

Mustafa Kemal bu yüzden Hatay’ın anavatana katılması gerektiğini savunmuş ve çeşitli girişimlerde bulunmuştur.

M. Kemal Adana’da yaptığı bir konuşmada, “Kırk asırlık Türk yurdu, düşman elinde esir kalamaz.” diyerek ileride Hatay’ın ana vatana katılacağının müj­desini vermiştir.

1936 yılında Fransa, Suriye’deki manda yöne­timine son verdi ve buralardan çekildi. Ancak Hatay’ın durumu belirsizliğini korudu.

Bunun üzerine Türkiye, Milletler Cemiyetine başvurarak sorunun çözülmesini istemiştir.

Türkiye ile Fransa arasında yapılan ikili görüş­melerden sonra Türkiye’nin önerdiği, “Hatay’ın gele­ceğini buradaki halkın belirlemesi” ilkesi kabul edildi.

Hatay’da bağımsız bir Türk devletinin kurulması kararlaştırıldı.

Bir anayasa hazırlandı ve seçimler yapıldı. Ardından Hatay Bağımsız Cumhuriyeti kuruldu. (2 Eylül 1938).

Misak-ı Milli’ye son katılan toprak Hatay’dır.

Bağımsız Hatay Cumhuriyeti’nin devlet başkanlığını Tayfur Sökmen yapmıştır.