Erzurum kongresi (23 Temmuz – 7 Ağustos 1919)
Doğu Anadolu’nun Ermenilere verileceği söylentisi üzerine, Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti’nin desteği ile Doğu Anadolu Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti tarafından düzenlenmiştir. 15. Kolordu komutanı Kâzım Karabekir Paşa’dan büyük destek görmüştür. Bölgesel amaçlı toplanan kongre, üyelerden birinin istifa etmesi ve Mustafa Kemâl’in onun yerini alıp (2), ardından başkanlığa seçilmesi sonucu millî kongreye dönüşmüştür. Toplanış amacı bölgesel, alınan kararlar bakımından millîdir. Kararlar şöyledir :
• Millî sınırlar içinde vatan bir bütündür. Onun çeşitli kısımları birbirinden ayrılamaz (vatanın bütün olduğu ve ilk kez millî sınırlardan söz edildiği için, Misâk-ı Millî kararlarına öncülük etmiştir. Millî sınırlar, Mondros’un imzalandığı anda var olan sınırlarımız olarak kabûl edilir).
• Her türlü yabancı işgâline karşı, millet birleşip karşı koyacaktır.
• Osmanlı Hükümeti bağımsızlığımızı koruyamazsa, Anadolu’da geçici bir hükûmet kurulacaktır.
• Kuvva-i Millîye’yi etkin, millî iradeyi hâkim kılmak esastır (pâdişah ve İstanbul Hükûmeti’nin emirlerine uyulmayacağı belirtiliyor. Bununla birlikte, millî iradenin ve toplanan millî güçlerin pâdişahlık ve halifelik makamını kurtaracağı hükmü de
yer almıştır kongre kararlarında).
- Hıristiyanlara siyasî ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez (Tanzimatla başlayan azınlık ayrıcalıkları sınırlandırılıyor).
- Manda ve himâye kabûl edilemez (ilk kez karşı çıkılmıştır).
- Mebusan Meclisi’nin derhal toplanması ve hükûmeti denetlemesi gerekmektedir (Millî egemenliği güçlendirme isteği).
- Kongre, alınan kararları uygulamak için bir Heyet-i Temsilîye (Temsilciler Kurulu) seçecektir (başkanı M. Kemâl olan Heyet-i Temsilîye, bir hükûmet gibi çalışmıştır).