Birden çok kuvvetin yaptığı etkiyi tek başına yapabilen kuvvete
bileşke kuvvet denir.
Dengelenmiş Kuvvetler
Bir cisim üzerine uygulanan kuvvetlerin bileşkesi sıfır ise, cisim
dengelenmiş kuvvetlerin etkisindedir. Dengelenmiş cisimlerin
bileşkesi sıfırdır.
Dengelenmiş kuvvet, bir cisim üzerinde etkiyen zıt yönlü ve eşit büyüklükteki kuvvetlerin sonucunda oluşan durumdur. Bu durumda bileşke kuvvet sıfır olup, etki eden kuvvetler birbirini dengelemektedir. Dengelenmiş kuvvetlerin etkisi altında kalan cisimler, ya hareketsiz kalır ya da sahip olduğu harekete sabit süratle devam eder.
Dengelenmiş kuvvetler, hareketsiz bir cisim üzerinde etki ederse, cisim hareketsiz kalmaya devam eder. Bu durum, cismin statik denge hâlinde olduğunu gösterir.
Eğer
dengelenmiş kuvvetler hareket hâlindeki bir cisim üzerinde etki ederse, cisim sabit süratle hareket etmeye devam eder. Bu durumda, cisim üzerindeki kuvvetlerin bileşkesi sıfır olduğundan, cisim ivmelenmez ve hızı değişmez. Bu tür hareketlere sabit hızlı hareket adı verilir ve cisimler Newton'un birinci yasası gereği bu şekilde hareket etmeye devam ederler.
Dengelenmiş kuvvetler,
hareketsiz bir cisme etki ederse cisim hareketsiz kalır.
Dengelenmiş kuvvetler,
hareket halindeki bir cisme etki ederse cisim aynı şekilde hareket etmeye devam eder. Dengelenmiş kuvvetlerin etkisi altında kalan cisimler
sabit süratle hareket ediyorsa veya
cisim hareket etmiyorsa cisim
dengededir demektir.
Dengelenmemiş Kuvvetler
Bileşke kuvvet
sıfırdan farklı ise cisim
dengelenmemiş kuvvetlerin etkisi altındadır.
Dengelenmemiş kuvvet, bir cisim üzerinde etki eden kuvvetlerin
bileşkesinin sıfırdan farklı olduğu durumdur. Bu durumda, etki eden kuvvetler birbirini dengelememekte ve cisim üzerinde net bir kuvvet mevcuttur. Dengelenmemiş kuvvetlerin etkisi altında kalan cisimler, hareket hâlinde veya hareketsiz olsalar dahi,
bileşke kuvvetin yönünde hareket etmeye başlarlar.
Dengelenmemiş kuvvetlerin etkisindeki duran bir cisim, bileşke kuvvetin yönünde hareket etmeye başlar. Bu durum, örneğin, bir masa üzerinde duran bir topa uygulanan itici kuvvet ile gözlemlenebilir. Topa uygulanan kuvvet, topun hareket etmeye başlamasına ve kuvvetin yönünde ivmelenmesine sebep olur. Bu durumda, top dengelenmemiş kuvvetlerin etkisi altındadır ve harekete geçer.
Hareket hâlindeki bir cisim dengelenmemiş kuvvetlerin etkisinde ise, sürati zamanla artabilir, azalabilir ya da yön değiştirebilir. Örneğin, hareket eden bir araba, gaza basıldığında motordan kaynaklanan itici kuvvet artar ve arabanın hızı artar. Eğer fren yapılırsa, aracın hızı azalır ve durur. Bu durumlar, dengelenmemiş kuvvetlerin hareket hâlindeki cisimler üzerindeki etkilerine örnek teşkil eder.
Dengelenmemiş kuvvetler, hareketin başlaması, değişmesi ve durması için kritik bir rol oynar. Bir cisim üzerinde etki eden kuvvetlerin bileşkesi sıfırdan farklı olduğunda, dengelenmemiş kuvvetlerin etkisi altında kalan cisimler hareketlerini değiştirirler. Bu kavram, cisimlerin hareketlerini ve fiziksel olayları daha iyi anlamamıza yardımcı olur.
