4.Sınıf Yapım Eki Çekim Eki Konu Anlatımı

Yapım eki çekim eki konu anlatımı
Bir sözcüğün ekleri atıldıktan sonra geriye kalan anlamlı en küçük parçasına kök denir.

✔ Ekler iki grupta incelenir.
→ Yapım ekleri
→ Çekim Ekleri

Yapım Ekleri

"Yapım eki" dil bilgisi terimi olarak bir kelime köküne eklenen ve yeni bir kelime türeten ek anlamına gelir. Bu ekler, kelimenin anlamını değiştirmeden yeni bir kelime türetmek için kullanılır. Türkçede sıklıkla kullanılan yapım ekleri arasında "-lık", "-lik", "-ci", "-cı", "-cu", "-cü", "-si", "-sı", "-su", "-sü" gibi ekler bulunur. Örneğin, "kitap" kelimesine "-lık" eklenerek "kitaplık" kelimesi oluşur.

✔ Eklendiği sözcüğün anlamını değiştirerek yeni anlamda sözcük oluşturan eklere yapım eki denir.

çay + cı
kök yapım eki

kitap + lık
kök yapım eki

Örneğin, "kitap" kelimesinin köküne "-lık" yapım eki eklenerek "kitaplık" kelimesi oluşturulur. "lık" eki, "kitap" kelimesinin artık bir nesne değil, bir yer anlamına gelmesini sağlar.

En çok kullanılan yapım ekleri

→ -cı(ci,cu,cü)
→ -çı(çi,çu,çü)
→ -lı(li,lu,lü)
→ -lık(lik,luk,lük)
→ -daş(taş)
→ -gı(gi,gu,gü)
→ -men(man)
→ -ıncı(inci,uncu,üncü)
→ -sız(siz,suz,süz)

Yapım eklerinin kullanıldığı sözcüklere örnekler

→ dağ-lık
→ gemi-ci
→ gez-gin
→ sıra-lı
→ yer-siz
→ diz-i
→ yük - lü
→ bal - cı
→ taş-cı
→ bayram-lık
→ kol-luk
→ gün-lük
→ saat-çı
→ kitap-çı
→ bakır-cı
→ kaya-lık
→ kömür-lük
→ kira-cı

Çekim Ekleri

Eklendiği sözcüğün anlamını değiştirmeyen, sözcüğün tümce içinde anlaşılır olmasını sağlayan eklere çekim ekleri denir.

Çekim eki, bir kelimenin cümle içindeki görevini belirleyen ve kelimenin anlamını değiştirmeyen eklerdir. Türkçe'de, kelimenin çekimine göre eklenen eklerdir. Örneğin, "ev" kelimesi "evler" şeklinde çoğul yapılırken, "evde" kelimesi "evden" şeklinde yönelme hâlini alır.

Örnek olarak, "ev" kelimesinin çekim ekleri şu şekildedir:
~ Belirli hali: ev --> evi
~ Belirsiz hali: ev --> evler
~ İyelik eki: ev --> evin, evler --> evlerin
~ Yönelme eki: ev --> eve, evler --> evlere
~ Bulunma eki: ev --> evde, evler --> evlerde
~ Ayrılma eki: ev --> evden, evler --> evlerden

Başlıca çekim ekleri şunlardır:

→ İyelik eki: "Benim ev-im", "senin arab-an", "onun oku-lu", "bizim bahçe-miz", "sizin ofis-iniz", "onların ev-i".
→ Olumlu belirtme hâli eki: "Ali çocuk-tu", "Ece öğrenci-ydi", "Ayşe çalışıyor-du".
→ Olumsuz belirtme hâli eki: "Ahmet gel-me-di", "Mehmet okuma-dı", "Elif çalışma-maz".
→ Yönelme hâli eki: "Ev-de", "okul-da", "park-a", "kütüphane-den".
→ Bulunma hâli eki: "Ev-de", "okul-da", "park-ta", "kütüphane-de".
→ Çoğul eki: "El-mi, el-ler", "dil-im, dil-ler", "okul-um, okul-lar".
→ Belirtme hâli eki: "Ev-in", "araba-sı", "çiçek-i", "okul-u".

Çekim Eki Almış Sözcüklere Örnekler

→ Gidiyorum
→ Okula
→ Yapılmadı
→ Kitabın
→ Arabaları
→ Uyumalı
→ Okuyabilirsin
→ Kapıdan
→ Kediyle
→ Evlerindeki
-gel-miş
→ oku-du
→ yat-acak
→ sahib-i
→ kolye-m
→ evi-m
→ saat-in
→ kuş-un
→ pencerey-i
→ kapı-yı
→ telefon-u
→ plaj-da
→ göz-de
→ söz-de
→ sıra-dan
→ dişim-den
→ perdeni-n
→ iç-ten
→ can-dan
→ sınav-lar