5. Sınıf Türkçe Sözcükte Anlam İlişkileri Konu Anlatımı

Gerçek Anlam Nedir? Örnekler

Bir sözcüğün aklımıza gelen ilk anlamına gerçek anlam denir. Aynı zamanda sözcüğün sözlükteki birçok anlamı arasındaki ilk anlam da gerçek anlamdır. Bu sebeple gerçek anlama "sözlük anlamı"da denir.

Bir sözcüğün sözlükte belirtilen anlamı gerçek anlamdır.
→ Örnek sözcük: KALEM = Yazı yazmak için kullanılan araç
Cümle içerisinde kullanımı: Masanın üzerinde kalem arıyorum.

→ Örnek sözcük: EV = İnsanların yaşadığı yapı
Cümle içerisinde kullanımı: Büyük bir evde yaşıyoruz.

→ Örnek sözcük: AĞAÇ = Odunsu gövdesi ve dalları olan bitki
Cümle içerisinde kullanımı: Parkta büyük bir ağaç gördüm.

→ Örnek sözcük: GÖZ = Görme yetisini sağlayan organ
Cümle içerisinde kullanımı: Onun mavi gözleri var.

→ Örnek sözcük: KİTAP = İçinde bilgi ve hikayelerin yazılı olduğu, sayfaları olan nesne
Cümle içerisinde kullanımı: Kitap okumayı çok seviyorum.

Mecaz Anlam Nedir? Örnekler

Sözcüklerin gerçek anlamlarının dışında başka bir anlamda kullanılmasına mecaz anlam denir.
Mecaz anlam, bir kelimenin veya ifadenin, gerçek anlamından farklı olarak kullanılması ve bu şekilde yeni bir anlam kazanmasıdır. Mecaz anlamlı sözcükler ve ifadeler, dilin zenginliği ve güzelliklerini artıran önemli bir öğedir.
Örnekler:
✦ Ali ailesine çok bağlıdır.
✦ Bu romanı okurken gözlerimden yaşlar sel oldu. (Burada "yaşlar sel oldu" ifadesi, kişinin çok ağladığını mecazi bir şekilde anlatır.)
✦ Can sıkıntısından patlayacak gibiyim. (Burada "patlamak" ifadesi, kişinin büyük bir can sıkıntısı yaşadığını mecazi olarak anlatır.)
✦ Babamın iş yerine gitmek istemeyen erkek kardeşim, kara kara düşünüyor. (Burada "kara kara düşünmek" ifadesi, kaygılı ve endişeli düşünmeyi mecazi olarak ifade eder.)
✦ O kadar güzel kokuyordu ki, sanki baharın ortasındaydım. (Bu cümlede "baharın ortasında olmak" ifadesi, güzel kokuyu mecazi olarak anlatır.)
✦ O kadar çok çalıştım ki, beynim buharlaştı. (Burada "beyin buharlaşması" ifadesi, yoğun düşünme ve çalışmanın yorgunluğunu mecazi olarak anlatır.)
✦ Sıcak bir karşılama beklemiyordum. (Burada "sıcak karşılama" ifadesi, samimi ve içten bir karşılama anlamında kullanılır.)
✦ Acı bir tebessümle yüzüme baktı. (Bu cümlede "acı tebessüm" ifadesi, hüzünlü veya zoraki bir gülümseme anlamında kullanılır.)
✦ İnce bir çizgiyle başarı ve başarısızlık arasında gidip geldi. (Bu cümlede "ince çizgi" ifadesi, iki durum arasındaki hassas ve dikkat gerektiren dengeyi anlatır.)
✦ Kuru bir teşekkürle uğurlandık. (Bu cümlede "kuru teşekkür" ifadesi, samimiyetsiz veya içten olmayan bir teşekkür anlamında kullanılır.)
✦ Temiz bir vicdanla uyumak istiyordu. (Bu cümlede "temiz vicdan" ifadesi, suçluluk veya pişmanlık duymadan, rahat bir şekilde yaşamak anlamında kullanılır.)
Yüksek beklentilerle işe başladı, ama sonunda hayal kırıklığına uğradı. (Bu cümlede "yüksek beklentiler" ifadesi, büyük başarılar veya olumlu sonuçlar beklemek anlamında kullanılır.)
✦ Onun renkli kişiliği, her ortamda dikkat çeker. (Bu cümlede "renkli kişilik" ifadesi, canlı, enerjik ve ilgi çekici bir kişilik anlamında kullanılır.)
✦ Sorduğu sorularla konuklarını terletiyor.
✦ Bu çocuğun konuşmalarına bayılıyorum gerçekten.
✦ Yaşanan olaylardan sonra nasıl bu kadar pişkin olabiliyor, bilmiyorum.
✦ Bu kadar baskıya dayanamayan genç adam, sonunda patladı.
✦ Bu boş teselliler hiçbir işe yaramaz artık.

Terim Anlam Nedir? Örnekler

Bir bilim, sanat, spor, meslek dalı ile ilgili kavramları karşılayan sözcüklere terim denir.
Örnekler:
★ Kök ve ek konusundan sonra sıfatları öğreneceğiz. (Dil bilgisi terimleri)
★ Dişime yeni bir köprü yapıldı. (Dişcilik terimi)
★ Okulda roman ve şiir konularını işledik. (Edebiyat terimi)
★ (Fizik terimi) Kuvvet, bir cismin hareket durumunu değiştiren etkiye denir.
★ (Kimya terimi) Element, atomları aynı türden olan ve kimyasal yollarla daha basit maddelere ayrıştırılamayan madde türleridir.
★ (Bioloji terimi) Fotosentez, bitkilerin güneş enerjisini kullanarak su ve karbondioksit moleküllerini parçalayarak glikoz ve oksijen üretme sürecidir.
★ (Matematik terimi) İntegral, bir işlemin sonucu olarak elde edilen bir fonksiyonun belirli bir aralıktaki toplam değerini hesaplamaya yarayan kavramdır.
★ (Müzik terimi) Armoni, birden fazla sesin uyumlu bir şekilde bir arada kullanılmasıdır.
★ (Felsefe terimi) Epistemoloji, bilginin doğası, kökeni, sınırları ve geçerliliği hakkında düşünce ve teorilerle ilgilenen felsefe dalıdır.
★ (Astronomi terimi) Gökada, milyarlarca yıldız, gaz ve tozdan oluşan büyük bir yıldız sistemidir.
★ (Tarih terimi) İmparatorluk, geniş topraklara yayılmış ve farklı uluslardan insanları yöneten büyük ve güçlü bir devlettir.
★ (Psikoloji terimi) Kognisyon, zihnin bilgiyi işleme, düşünme, anlama, öğrenme, hatırlama, problem çözme ve karar verme gibi işlevlerini içeren süreçler bütünüdür.
★ (Futbol terimi) Ofsayt, hücum yapan bir oyuncunun topa dokunan takım arkadaşından daha ileri bir pozisyonda bulunarak rakip kaleye yönelmesi ve bu durumun hakem tarafından faul olarak değerlendirilmesidir.

Çok Anlamlılık Nedir? Örnekler

Bazı sözcüklerin birden fazla anlamı vardır. Birde çok anlamı olan kelimenin hangi anlamda kullanıldığını cümle içerisindeki kullanımına bakarak anlarız. Bir sözcük birden çok anlamı ifade edecek şekilde cümle içerisinde kullanılmışsa buna çok anlamlılık denir.

➠ Örnek: Yüz:
Çocuk havuzda yüzüyor. (Suda ilerlemek)
Bu olayın yüzü çok karanlık. (Bir şeyin dış görünüşü veya durumu)
Çocuğun yüzü kızardı. (İnsan veya hayvanın başının ön tarafı)

➠ Örnek: Yaprak:
Ağaçtaki yapraklar sonbahar renklerine büründü. (Bitkilerin yeşil, ince ve genellikle düz bölümü)
Yaprak sarması yemek istiyorum. (İçine harç konularak sarılan sebze veya meyve)
Yaprak testler çözmek için harika bir kaynak. (İçerisinde sorular ve çözümleri bulunan kitap veya belge)

➠ Örnek: Ayak:
Yürüyüş yaparken ayağımı burktum. (İnsan veya hayvanın vücudunun alt bölümü, yere basan bölüm)
Masanın bir ayağı kırıldı. (Eşya veya nesnenin, yere dayanan, destek sağlayan kısmı)
Ayak işleri için yardımcı elemana ihtiyacımız var. (Bir işin basit ve zahmetli kısımları)

➠ Örnek: Sınır:
Türkiye'nin doğu sınırında güvenlik önlemleri artırıldı. (Bir bölgenin veya ülkenin başka bir bölge veya ülke ile bitiştiği yer)
Ahmet, öğretmenin sabrının sınırlarını zorladı. (Bir şeyin maksimum veya minimum değeri, limit)
İki renkli desende sınırları belirginleştirmek için siyah çizgi kullanıldı. (Bir alanın veya nesnenin çevreleyen kenarları)

➠ Örnek: Anahtar:
Evde unuttuğum anahtarı almak zorundayım. (Kilitli bir kapıyı açmak veya kilitlemek için kullanılan metal alet)
Başarının anahtarı disiplin ve azimdir. (Bir sorunu çözmek veya bir amaca ulaşmak için gerekli olan temel faktör veya yöntem)
Müzikal parçanın anahtarı La minör. (Müzik notalarının hangi perdeye göre yazıldığını belirten sembol)

➠ Örnek: Kalkmak:
Sabah erken kalkıp işe gitmek zorundayım. (Uyandıktan sonra yatak veya sandalyeden ayağa kalkmak)
Uçak 5 dakika sonra kalkacak. (Havada hareket etmeye başlamak, yere basmayı bırakmak)
Sofra kalktıktan sonra sohbet edebiliriz. (Bir etkinliğin veya durumun sona ermesi)

➠ Örnek: Üst:
Öğrencilerin üzerinde beyaz üst giysileri vardı. (Bir şeyin veya birinin yukarıda olan kısmı)
Başkan, sorumluluğu üstlenerek hatalı politikalardan vazgeçti. (Bir görevi, işi veya sorumluluğu üstlenmek)
Bu projede üst düzey yöneticilerle çalışıyoruz. (Bir şeyin veya birinin daha yüksek bir konumda veya seviyede olması)

➠ Örnek: Çekmek:
Çekmeceyi çekip eldivenlerini aldı. (Bir şeyi kendine doğru çekmek)
Cüzdandaki paranın tamamını çekti. (Bankadan para almak)
Evin içinde güzel bir koku yayılması için tütsü çekiyordu. (Bir maddeyi yanarak duman ve koku çıkarmak)