Dolaşım sistemi, insan vücudunun yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmesi için son derece önemli bir sistemdir. Kalp, damarlar ve kanın bir arada çalışarak vücuttaki hücrelere oksijen ve besin taşıması, metabolik atıkların ve karbondioksitin atılması, ve vücut sıcaklığının düzenlenmesi gibi önemli görevler üstlenir.
Vücut için gerekli olan besin ve oksijenin hücrelere taşınması, hücrelerde oluşan karbondioksit gazı ile zararlı atık maddelerin boşaltım organlarına iletilmesini sağlayan sisteme
dolaşım sistemi denir.
Bu sistem
kalp,
damarlar ve
kandan oluşur.
Dolaşım sistemi, insan vücudunda kanın sürekli hareket halinde olduğu ve yaşamsal faaliyetlerin sürdürülmesi için gerekli olan oksijen, besin, hormonlar ve atık maddelerin taşındığı bir sistemdir. Bu sistem, kalp, damarlar ve kanın bir arada çalışmasıyla işlevini yerine getirir.
Dolaşım Sisteminin Görevleri
➠
Oksijen ve Besin Maddelerini Hücrelere Taşır.: Kan, ciğerlerden alınan oksijeni ve sindirim sistemi tarafından emilen besin maddelerini hücrelere ulaştırır.
➠
Atık ve Karbondioksit Gazı boşaltım organlarına taşır.: Hücrelerde gerçekleşen metabolik faaliyetler sonucu oluşan atık maddeler ve karbondioksit, kan yoluyla boşaltım organlarına (akciğerlere ve böbreklere) taşınır.
➠
Vücut Sıcaklığını Düzenler.: Dolaşım sistemi, kanın taşıdığı ısı enerjisi ile vücut sıcaklığının düzenlenmesine yardımcı olur.
➠
Hormon ve Enzim Taşıma görevi vardır.: Kan, endokrin sistemi tarafından salgılanan hormonları ve vücuttaki diğer enzimleri taşır ve hedef hücrelere ulaştırır.
➠
Bağışıklık Sistemi ile İşbirliği yapar.: Kan, vücuda giren yabancı maddeler ve mikroorganizmalara karşı bağışıklık sistemi hücrelerini taşıyarak vücudun savunma mekanizmasına destek sağlar.
Kalbin Yapısı ve Görevleri
İnsan vücudunun yaşamsal faaliyetlerini sürdüren dolaşım sisteminin merkezinde kalp yer alır. Kalp,
istemsiz çalışan güçlü kaslarıyla kanı vücuttaki damarlar içinde sürekli dolaşım halinde tutarak
hücrelere oksijen ve besin sağlar ve
metabolik atıkları toplar.
Vücudun her tarafına kanı pompalayan merkezi organ olan kalp,
dört odacıktan oluşur. Üst kısımdaki odacıklar
kulakçık, alt kısımdaki odacıklar ise
karıncık olarak adlandırılır. Kalp, sürekli olarak kasılma ve gevşeme hareketleriyle
kanı damarlar aracılığıyla vücuda pompalar.
Kalbin Anatomisi ve Yeri
Kalp, göğüs boşluğunda, diyaframın üstünde, iki akciğer arasında ve göğüs kemiğinin arkasında yer alan, kalp kasından oluşan bir organdır. Kalp, dört odacık içerir: üst kısımda bulunan iki kulakçık ve alt kısımda bulunan iki karıncık. Kalbin sol tarafında oksijence zengin kan (temiz kan), sağ tarafında ise oksijence fakir kan (kirli kan) bulunur. Kalbin sağı ve solu, kaslardan yapılan duvar ile ikiye ayrılmıştır.
✦
Kalbin Görevi: Kanı Pompalamak
Kalbin temel görevi, vücuda kanı pompalamaktır. Bu sayede, vücuttaki hücrelere oksijen ve besin maddeleri taşınırken, metabolik atıklar ve karbondioksit toplanır ve atılır. Kalp kasları, hızlı ve güçlü bir şekilde kasılıp gevşeyerek kanın damarlar içinde hareket etmesini sağlar.
✦
Odacıklar ve Kapakçıklar
Kalbin dört odacığı, kanın dolaşımını sağlamak için farklı görevler üstlenir:
a.
Kulakçıklar: Üst kısımda bulunan iki kulakçık, kanı karıncıklara aktarır. Sol kulakçık, oksijenli kanı akciğerlerden alır ve sol karıncığa pompalar. Sağ kulakçık ise oksijensiz kanı vücuttan toplayarak sağ karıncığa aktarır.
b.
Karıncıklar: Alt kısımda bulunan iki karıncık, kanı vücuda ve akciğerlere pompalar. Sol karıncık, oksijenli kanı aort vasıtasıyla vücuda gönderirken, sağ karıncık oksijensiz kanı pulmoner arter aracılığıyla akciğerlere gönderir.
c.
Kapakçıklar: Üst ve alt odacıklar arasında, kan geçişini sağlayan kapakçıklar bulunur. Bu kapakçıklar, kanın tek yönde akışını sağlayarak geri akışını önler.
Kan Damarları
Kalbin vücudumuza kan pompalaması sırasında damarlarda hissettiğimiz basınca
nabız denir.
İnsan vücudunda kalbin çalışması ve kanın dolaşımı, yaşamsal faaliyetlerin sürekliliği açısından büyük önem taşır. Bu süreçlerin değerlendirilmesinde kullanılan iki önemli kavram olan
nabız ve tansiyon, kalp sağlığı ve genel sağlık durumunun belirlenmesinde önemli parametrelerdir.
➥
Nabız: Kalbin Ritmi
Nabız, kalbin kasılması sırasında damarlarda hissedilen ritmik basınç değişimleridir. Özellikle bilekteki atardamarlarda hissedilen düzenli, ritmik hareket, kalbin kanı vücuda pompalamasıyla oluşur. Nabız sayısı, 60 saniyede meydana gelen atım sayısıdır. İnsanlarda normal nabız değerleri şu şekildedir:
→ 0 - 1 yaş bebeklerde: 120 - 140 atım/dakika
→ 1 - 7 yaş çocuklarda: 90 - 120 atım/dakika
→ 7 - 20 yaş gençlerde: 80 - 90 atım/dakika
→ 20 yaş üzeri yetişkinlerde: 68 - 80 atım/dakika
➥
Tansiyon: Kan Basıncı
Tansiyon, kanın damarların iç duvarlarına yaptığı basınç olarak tanımlanır. Sağlıklı bir yetişkinin normal tansiyon değeri 120 mm-Hg (büyük tansiyon) ve 80 mm-Hg (küçük tansiyon) olarak kabul edilir. Bu değerler, sırasıyla sistolik ve diastolik basınç olarak da adlandırılır ve "120/80" ya da "12/8" şeklinde ifade edilir.
Nabız ve tansiyon değerleri, kalp sağlığı ve genel sağlık durumunun belirlenmesinde kullanılan önemli göstergelerdir. Nabız, kalbin ritmini yansıtırken, tansiyon ise kan basıncını gösterir. Bu değerlerin yaşa ve sağlık durumuna uygun olması, sağlıklı bir dolaşım sistemi ve kalp fonksiyonları için önemlidir. Düzenli sağlık kontrolü ve yaşam tarzı değişiklikleriyle, nabız ve tansiyon değerlerinin normal aralıklarda tutulması hedeflenmelidir.
Kan Damarları
»
Atardamarlar
Atardamarlar, kalbin alt odacıklarından pompalanan
oksijence zengin kanı organlara taşıyan damarlardır. Kan akış hızının en fazla olduğu damar tipidir.
»
Toplardamarlar
Toplardamarlar, vücuttaki
organlardan kanı kalbe geri getiren damarlardır. Genellikle oksijence fakir kan taşırlar. Kan akış hızı atardamarlara göre daha azdır. Toplardamarlar, atardamarlardan daha geniştir ve daha fazla kan taşır.
»
Kılcal Damarlar
Kılcal damarlar,
atardamarlarla toplardamarları birbirine bağlayan ve vücuttaki hücrelerin arasını ağ gibi saran en ince damarlardır. Atardamarlardan aldığı temiz kanda bulunan besin ve oksijeni hücrelere verir. Hücre ile kan arasındaki madde alışverişi kılcal damarlar sayesinde sağlanır. Kılcal damarlar, atardamarlar ve toplardamarlar arasında vücudumuzu bir ağ gibi sarmaktadır.
İnsan dolaşım sistemindeki damarlar, hücrelerin ihtiyaç duyduğu oksijen ve besin maddelerini taşıyan ve metabolik atıkları toplayan önemli yapılar olarak görev yapar. Atardamarlar, toplardamarlar ve kılcal damarlar, farklı yapı ve özellikleriyle dolaşım sisteminin etkin bir şekilde çalışmasını sağlar. Bu damarların sağlığı ve işlevselliği, genel sağlık ve yaşamsal faaliyetlerin devamlılığı için hayati öneme sahiptir.
Kan Dolaşımı
İnsan dolaşım sistemi, oksijen ve besin maddelerinin vücutta taşınması ve metabolik atık maddelerin uzaklaştırılması için hayati öneme sahiptir. İnsan dolaşım sistemi,
büyük kan dolaşımı ve
küçük kan dolaşımı olmak üzere iki ana bölüme ayrılır.
→
Küçük Kan Dolaşımı
Kalpte bulunan oksijence fakir kanın, akciğer atardamarı ile akciğere gelmesi ve burada oksijence zengin kanın akciğer toplardamarı ile kalbe tekrar dönmesine
küçük kan dolaşımı denir.
Küçük kan dolaşımının amacı, kanın oksijence zenginleşmesini sağlar.
→
Büyük Kan Dolaşımı
Büyük kan dolaşımı, kalbin sol tarafından başlayarak vücuttaki tüm organlara ve dokulara oksijen ve besin maddeleri taşıyan ve karbondioksit ve diğer metabolik atıkları toplayarak kalbin sağ tarafına geri getiren dolaşım sistemidir.
Büyük kan dolaşımının amacı, temizlenen kanı vücuda dağıtıp, kirli kanın tekrar kalbe dönmesini sağlamaktır.
Kanın Yapısı ve Görevi
»
Kan Plazması: Kanın sıvı kısmıdır. Kan Hücreleri, besin maddeleri ve mineralleri Taşır.
»
Akyuvar : Vücut savunmasında görevlidir.
»
Kan Pulcukları : Kan pulcukları yaralanma durumunda kanın pıhtılaşmasında rol alır ve kan kaybı önlenir.
»
Alyuvarlar : O2 ve CO2 taşınmasında görevlidir. Alyuvarlar kırmızı renkli kan hücreleridir. Bu hücreler oksijen ve karbondioksitin taşınmasını sağlar.
Kanın Görevleri
● Besin maddelerini hücrelere ulaştırmak,
● Akciğerden alınan oksijeni hücrelere ulaştırmak ve hücrelerdeki karbondioksiti akciğere ulaştırmak,
● Hücrelerdeki diğer atık maddeleri uzaklaştırmak,
● Vücudumuzu mikroplardan korumak ve vücut direncini artırmak,
● Vücut sıcaklığını ayarlamaktır
Önemli Bilgiler
✦
Kalp ile tüm vücut arasında gerçekleşen, temiz kanın vücuda dağıtılmasını sağlayan kan dolaşımı ➠ Büyük kan dolaşımı
✦
Kana ihtiyacı olan insanlara kan verilmesine ➠ Kan bağışı
✦
Kanın yapısını oluşturan kan hücreleri ➠ Alyuvar, akyuvar, kan pulcukları
✦
Kalp atışlarının atardamarlarda hissedilen ritmik ve düzenli hareketi ➠ Nabız
