YASAMA ( TBMM )
TBMM, genel oyla seçilen 550 milletvekilinden oluşur. Seçimler, yargı organının denetimindedir. Bu organ, Yüksek Seçim Kurulu’dur. Kararları kesindir, itiraz edilemez. 7 asıl 4 yedek üyeden oluşur (üyeleri Yargıtay ve Danıştay üyeleri arasından seçilir). Seçimler, 5 yılda bir yapılır (savaş durumunda TBMM seçimleri 1 yıl erteleyebilir). Bu süre dolmadan da genel seçimler yenilenebilir; şöyle ki:
– TBMM, seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
– Cumhurbaşkanının, dördüncü turda da seçilememesi durumunda meclis fesholur ve 3 ay içinde yeni seçim yapılır.
– Cumhurbaşkanı, TBMM Başkanı’na danışarak seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Cumhurbaşkanının bu kararı alabilmesi için :
– Bakanlar Kurulu’nun güvenoyu alamaması (bkz. 1982 Anayasası Madde 110),
– Bakanlar Kurulu’nun gensoru sonucu düşürülmesinden sonra geçen 45 günlük sürede yeni Bakanlar Kurulu kurulamaması,
– Yeni seçilen TBMM’ de Başkanlık Divanı’nın seçiminden sonra, 45 gün içinde Bakanlar Kurulu’nun kurulamaması gereklidir.
TBMM üyelerinin %5′ i boşalırsa ara seçime gidilir; ara seçim :
– Her seçim döneminde bir kez yapılabilir.
– Genel seçimin üzerinden 30 ay geçmedikçe ve genel seçimlere 1 yıl kala yapılamaz.
– Bir ilde hiç üye kalmamışsa boşalmayı izleyen doksan günden sonraki ilk Pazar günü ara seçim yapılır(Siirt milletvekilleri istifa etmiş, Recep Tayip Erdoğan milletvekili seçilmiştir).
1- Başkanlık Divanı:
– TBMM’ni Başkanlık Divanı, Meclis üyeleri arasından seçilen Meclis Başkanı, Başkan vekilleri, Kâtip üyeler, ve İdare amirlerinden oluşur.
– Siyasî parti grupları Başkanlık için aday gösteremezler.
– Başkanlık Divanı için, bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi iki, ikinci devre için seçilenlerin üç yıldır.
– Başkan adayları, meclis üyeleri içinden, Meclisin toplandığı günden itibaren beş gün içinde, geçici Başkanlık Divanı’na başvurur . Başkan seçimi gizli oyla yapılır. İlk iki oylamada üye tam sayısının üçte iki ve üçüncü oylamada üye tam sayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oyu alan iki aday için dördüncü oylama yapılır. Dördüncü oylamada en çok oyu alan üye Başkan seçilir. Başkan seçimi, aday gösterme süresinin bitiminden itibaren beş gün içinde tamamlanır.
– Başkan seçilene kadar en yaşlı üye geçici başkanlık yapar. Meclis Başkan vekilleri, Kâtip üyeler ve İdare amirlerinin seçilme usulleri Meclis İç Tüzüğü ile belirlenir.
2- Milletvekili seçilme şartları:
– Türk vatandaşı olmak.
– 25 yaşını doldurmak (2006).
– En az ilkokul mezunu olmak.
– Askerlik yapmış olmak.
– Taksirli suçlar hariç toplam 1 yıldan fazla ağır hapis cezası almamış olmak (taksirli suç, kasıtlı olmayan fiildir; trafik kazası vb.)
– Yüz kızartıcı suç işlememiş olmak.
– Kamu görevlileri için görevlerinden istifa etmiş olmak.
3- TBMM’nin görev ve yetkileri:
– Kanun koymak, değiştirmek, kaldırmak.
– Bakanlar Kurulu’na, Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi vermek.
– Bütçe ve kesin hesap kanun tasarılarını görüşmek ve kabûl etmek ( Cumhurbaşkanı sadece bütçe kanununu veto edemez. TBMM Bütçe Komisyonu 40 kişiden oluşur. Üyelerin 25’i iktidar, 15‘i muhalefete mensuptur).
– Para basılmasına karar vermek ( paradan sıfır atılmasına da).
– Savaş hali ilanı, savaş ilanı ve silahlı kuvvet kullanılmasına karar vermek ( Cumhurbaşkanı ile birlikte ).
– Genel ve özel af ilanına karar vermek.
– Cumhurbaşkanı ve TBMM Başkanlık Divanı’nı seçmek.
– İç Tüzüğü hazırlamak veya değiştirmek.
– Milletlerarası anlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak ( bu anlaşmalar kanun niteliğindedir; itiraz edilemez ).
4- TBMM’nin bilgi edinme ve denetim yolları:
– Soru : TBMM üyesinin, sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılmak üzere başbakan veya bakanlardan bilgi istemesidir.
– Genel Görüşme : Toplumu ilgilendiren bir kanunun TBMM genel kurulunda görüşülmesidir.
– Meclis Soruşturması : Başbakan veya Bakanların cezai sorumluluklarının araştırılmasıdır. TBMM üye tam sayısının en az 1/10’unun Başkanlık Divanı’na vereceği önerge ile soruşturma açılması istenebilir.Meclis bu istemi en geç bir ay içinde görüşür ve gizli oyla karara bağlar. Soruşturma açılmasına karar verilmesi durumunda, Meclisteki siyasî partilerin, güçleri oranında komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından her parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak on beş kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılır. Komisyon, soruşturma sonucunu belirten raporunu iki ay içinde Meclise sunar. Soruşturmanın bu sürede bitirilememesi halinde, komisyona iki aylık yeni ve kesin bir süre verilir. Bu süre içinde raporun meclis Başkanlığı’na sunulması zorunludur. Rapor, Başkanlığa verildiği tarihten itibaren on gün içinde üyelere dağıtılır. Dağıtımdan itibaren on gün içinde görüşülür. Bir bakan, bakanlar veya Bakanlar Kurulu’nun Yüce Divan’a sevk kararı, üye tam sayısının salt çoğunluğunun gizli oyuyla alınabilir. Başbakanın Yüce Divan (Anayasa Mahkemesi)’ a sevki durumunda hükümet istifa etmiş sayılır. Cumhurbaşkanının atayacağı bir başbakan, 45 gün içinde hükümeti kurmak ve ardından güvenoyu almak zorundadır.
– Meclis Araştırması : Belli bir konuda bilgi edinmek için yapılan incelemedir.
– Gensoru : Hükümet veya bir bakanın siyasî sorgulamasıdır. Gensoru önergesi, bir siyasî parti grubu adına veya en az 20 milletvekili tarafından verilebilir. Bakanlar Kurulu veya bir bakanın düşürülebilmesi, üye tam sayısının salt çoğunluğu ile olur. Oylamada yalnız güvensizlik oyları sayılır.
NOT :
– TBMM, bir yasama yılında en çok 3 ay tatil yapabilir.
– TBMM, Ekim ayının ilk günü Cumhurbaşkanının açış konuşmasıyla çalışmalarına başlar.
– Kanun teklif etmeye, sadece Bakanlar Kurulu ve Milletvekilleri yetkilidir ( Bakanlar Kurulu: Kanun tasarısı. Milletvekilleri: Kanun teklif i).
– TBMM tarafından kabûl edilen kanunları Cumhurbaşkanı 15 gün içerisinde yayınlar. Yayınlanmasını uygun bulmadığı kanunları tekrar görüşülmek üzere TBMM’ye iade eder (veto). TBMM kanunu aynen gönderirse, Cumhurbaşkanı yayınlamak zorundadır.Ardından 60 gün içerisinde Anayasa Mahkemesi’ne kanunun iptali için başvuru hakkı vardır.
– Kanun çıkabilmesi için, üye tam sayısının en az 1/3′ ü oturumda bulunmalıdır (toplantı yeter sayısı). Toplantıya katılanların salt çoğunluğu karar yeter sayısıdır. Karar yeter sayısı, üye tamsayısının ¼ nün bir fazlasından az olamaz.
– Milletvekili, meclis çalışmalarına özürsüz olarak bir ay içerisinde toplam beş gün katılmazsa üyeliği düşer. Yasama dokunulmazlığı veya üyeliği kaldırılan milletvekili, Meclis Genel Kurulu kararının alındığı tarihten başlayarak 7 gün içinde Anayasa Mahkemesi’ne başvurur. Anayasa Mahkemesi de 15 gün içinde kesin karara bağlar.
– Anayasanın değiştirilmesi, TBMM üye tam sayısının en az 1/3 ü tarafından yazıyla teklif edilir. Teklifin kabûlü, Meclis üye tam sayısının 3/5 çoğunluğu ile gerçekleşir. Ayrıntı için bkz. Madde 175.