Sivas Kongresi (4 – 11 Eylül 1919)
Amasya Genelgesi ile M. Kemâl toplantıya çağırmıştır (1). Sadrazam Damat Ferit Paşa, Elazığ Valisi Ali Gâlip kanalıyla kongrenin toplanmasını engellemeye çalışmış, başaramamıştır. Millîdir; alınan kararlar, bütün ülke ve milleti ilgilendirmiştir. Büyük devletleri, istatistiki rakamlarla Anadolu ve Trakya’nın Türklere ait olduğuna inandırmak veya kurtuluşu, bir büyük devletin himayesinde aramanın yurtseverlik olduğunu sanan çarpık düşünceler tasfiyeye uğramıştır. Şu kararlar alınmıştır :
• Erzurum Kongresi kararları kabûl edilmiştir.
• Millî cemiyetler, Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk-i Millîye Cemiyeti adı altında birleşmiştir (örgütlenmede merkeziyetçilik sağlanmıştır).
• Bağımsızlığa ters düştüğü için bir daha gündeme gelmemek üzere, manda ve himâye reddedilmiştir. (2)
• Yeni katılımlarla genişletilen Temsilciler Kurulu, bütün yurdu temsil edecektir (Kurul, yürütme yetkisini kullanarak İstanbul Hükûmeti’ne alternatif olarak geçici hükûmet gibi çalışmıştır. Erzurum Kongresi’nde, “Temsilciler Kurulu, Doğu Anadolu’nun bütününü temsil eder” kararı, burada, “Temsilciler Kurulu, yurdun bütününü temsil eder “ şeklini almıştır).
• Mevcut siyasi partilerin amaçlarına hizmet edilmemesi kararlaştırılmıştır.
• Yürütme yetkisi ilk kez kullanılarak, Ali Fuat Paşa Batı Cephesi komutanlığına atanmıştır.
• İrâde-i Milliye Gazetesi yayına başlamıştır. (3)
Sivas Kongresi’nden hemen sonra Temsilciler Kurulu İstanbul Hükûmeti ile yönetim yönünden ilişki ve her türlü haberleşmeyi
kesmiş,İstanbul’dan Anadolu’ya atanan komutan ve valileri geri göndermiştir. Kongrenin toplanmasını önleyemeyen Sadrazam Damat Ferit Paşa görevden alınmış, sadrazamlığa Ali Rıza Paşa gelmiştir. Yeni hükûmet, M. Kemâl ile görüşmeye karar vermiştir.
Bu arada, Batı Anadolu’da Hacim Muhittin Çarıklı başkanlığında bölgesel kongreler de toplanmıştır. Temmuz ve Ağustos 1919’da I.Balıkesir, I.Nazilli ve Alaşehir, Eylül-Ekim 1919’da II.Balıkesir, II.Nazilli Kongreleri düzenlenmiş, Amasya Genelgesi, Erzurum ve Sivas Kongresi kararlarını kabûl etmiş, Kuvva-i Millîye’yi destekleyici kararlar almışlardır. Yunanlılara karşı Batı Cephesi’nin oluşmasında doğrudan rolleri vardır. Ancak, İstanbul Hükümeti’ne açıktan cephe alamamışlardır. (4)
Aynı günlerde, Amerikalı General Harbord Sivas’a gelerek M. Kemâl’le görüşmüş, Ermeni sorunu ve manda konusunda ABD Senatosu’na bir
rapor sunmuştur. Raporunda, Ermenilerin Doğu Anadolu’da çoğunlukta olmadığı ve bölgenin Türklere ait olduğunu açıklamıştır