Şeyh Sait Ayaklanması Sebepleri:
- Yenilik hareketlerinin istenmemesi.
- Toprak ağalarının yeni devleti çıkarlarına uygun bulmaması.
- Musul’u Türkiye’ye vermek istemeyen İngiltere’nin Irak ile Türkiye arasına tampon vazifesi görecek olan Kürt Devleti kurdurmak istemesi.
- Doğu Anadolu’nun yıllarca ihmal edilmiş olması.
- TCF’nin inkılâplara karşı çıkanlarca ümit verici tutumu
13 Şubat 1925’de Diyarbakır’da başlayan isyan Genç, Erzurum, Elazığ, Muş ve Bitlis’te etkili oldu.
Bu bunalımlı dönemde Ali Fethi Okyar hükümeti istifa etti.
Yeni hükümeti oluşturan İsmet İnönü isyana karşı şu önlemleri aldı:
- Bölgede sıkıyönetim ilan edildi.
- Bölgeye ordu sevk edildi.
- Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nu tamamlar nitelikte olan ve rejimin tartışılmasını yasaklayan Takrir-i Sükûn Kanunu ilan edildi. (4 Mart 1925’den 2 Mart 1927’ye kadar yürürlükte kalan bu kanun inkılâpların kabul edilmesini kolaylaştırdı.)
- İstiklal Mahkemeleri yeniden kuruldu.
İsyan 15 Nisan 1925’de tamamen bastırıldı ve suçlular cezalandırıldı.
Şeyh Sait İsyanı’nın Sonuçları
- İstiklal Mahkemeleri tekrar kuruldu.
- Takrir-i Sükûn Kanunu çıkarıldı.
- TCF kapatıldı.
- İlk çok partili hayat denemesi başarısız sonuçlandı.
- Musul meselesi İngiltere lehine sonuçlandı.
- Devrimler konusunda dikkatli olunması gerektiği görüldü.
Not: Bu isyan laikliğe ve devrimlere karşı oluşan ilk ciddi isyandır.
NELER ÖĞRENDİK?
TCF nedir
tcf nedir ?
A.Ö.F. Halkla İlişkiler Bölümü Atatürk İlkeleri ve İnkilap Tarihi II Kitabının 46. sayfası aynen şu şekildedir.
fieyh Sait ‹syan›
Birinci Dünya Savafl› y›llar›nda Rusya’n›n k›flk›rtmas›yla Do¤u Anadolu’da devlet
otoritesine isyan ederek bölge halk›n› k›flk›rtan ve devlet kuvvetlerine karfl› Rusya’n›n
konsoloshanesine s›¤›nm›fl olan fieyh Sait’in bölge halk›n›n hem dinî hem
de
etnik hassasiyetini istismar ederek 13 fiubat 1925’te bafllatt›¤› isyan yeni Türk
Devleti’nin
karfl›laflt›¤› ilk ciddi tehlike mahiyetindedir. Hükûmetin Musul meselesiyle
u¤raflt›¤› bir s›rada ortaya ç›kan isyan›n baflar›l› olmas›ndan ç›kar› olan devletlerin
do¤rudan veya dolayl› olarak destek olduklar› düflünülmektedir. Bas›nda
yer
alan bu mealdeki iddialar›n artmas› üzerine ‹ngiliz büyükelçisi R. Lindsay,
mevcut
durumdan hoflnut olmayanlar›n yapt›klar› hiçbir müracaat›n cesaretlendirilmedi¤i
gibi her türlü yard›m iste¤inin reddedildi¤ini ‹stanbul’daki Türk D›fliflleri
yetkililerine
bildirmek ihtiyac› hissetmifltir. ‹syan› dinî, millî ve cumhuriyet karfl›t›
olarak
niteleyen ‹ngiliz diplomatlar, ‹syanc›lar›n Sultan Abdülhamid’in Beyrut’ta
sürgünde
bulunan o¤lu Selim Efendi’nin Kürt hareketinin bafl›na getirilece¤i söylentisinin
yayg›nl›¤›na iflaret etmekteydiler. ‹syanc›lar, Hükûmetin bölge insanlar›n›
katledece¤i, yap›lan düzenlemelerle dinin elden gitti¤i propagandas› yapm›fllard›r.
‹syanc›lar, kendilerinin Kürdistan’da hükûmet kuracaklar›n›, eski sistemi, hilafet
ve saltanat› geri getireceklerini vaat etmifller, “mahvolmaya do¤ru götürülen ‹slâm’›n
ihyas›na fieyh Sait’in Cenab-› hak taraf›ndan memur edildi¤i” iddialar›yla en
hassas
yerinden yakalad›klar› saf halk› olaya dahil etmeye çal›flm›fllard›r. ‹syan›n
k›sa
sürede yay›lmas› üzerine hükûmet 25 fiubat’ta Diyarbak›r, Elaz›¤, Genç, Mufl
Ergani,
Dersim, Mardin, Urfa, Siverek, Siirt, Bitlis, Van, Hakkari illeri ile Erzurum’un
baz› ilçelerinde bir ay süreyle s›k›yönetim ilan etmifltir. Bu arada H›yaneti
Vataniye
Kanunu’na bir ilave yap›larak dinî siyasete alet etmek suretiyle cemiyet
kurmak
yasaklanm›fl, bu cemiyetlere girenler, söz konusu amaçlar do¤rultusunda
çal›flanlar,
devletin fleklini de¤ifltirmek, iç güvenli¤ini sars›p bozmak gibi faaliyette
bulunanlar
vatan haini say›lm›fllard›r.
Elaz›¤’› ele geçirip, Diyarbak›r’› kuflatacak kadar geniflleyen isyan karfl›s›nda Ali
Fethi Bey Hükûmeti’nin ald›¤› bölgeye asker kayd›rma ve bütçeye ek ödenek koyma
tedbirlerinin yeterli olmad›¤› anlafl›l›nca daha sert tedbirler isteyen muhalefetin
bask›s›na
dayanamayan hükûmet istifa etmek zorunda kalm›flt›r. 3 Mart 1925’de
Yeni
hükûmeti kuran ‹smet Pafla, hemen Takrir-i Sükun yasas›n› Meclis’e sevk ederek
bölgeye iki ‹stiklal Mahkemesinin gönderilmesini de karara ba¤latm›flt›r. Bu esnada
isyanc›lar›n 7 Mart 1925’te Diyarbak›r’a yapt›klar› sald›r›n›n ordu birlikleri taraf›ndan
püskürtülmesi isyan›n boyutunu ortaya ç›karm›flt›r. 26 Mart’ta karfl› harekete
geçen 3.Ordu birlikleri Hani, Lice, Silvan ve Genç bölgelerini isyanc›lardan temizlemiflti.
‹syan›n elebafl› fieyh Sait ve yan›ndakilerin 15 Nisan’da ele geçirilmeleriyle
isyan tamamen bast›r›lm›flt›r.
yavvvv hehe igrençtiii
………kiskirtmalari cevap istiyorum acillllll
çok süper olmamış 😀
abi iyi de biraz daha açıklam plesase
İyi olmus tesekkurler cok yardimci oldu
SLM