MADDENİN ÖLÇÜLEBİLİR ÖZELLİKLERİ
Maddelerin renk, koku, saydamlık gibi özelliklerini ölçemeyiz, rakamla ve birimlerle ifade edemeyiz. Fakat maddenin rakamla ifade edilebilen ve ölçülebilen özellikleri vardır. Bunlar; kütle ve hacimdir.
KÜTLE: Kütle; maddenin değişmeyen madde miktarıdır. Kütle, madde miktarının ölçüsüdür ve eşit kollu terazi ve ya elektronik terazi ile ölçülür. Eşit kollu terazide tartılacak madde, kütlesi bilinen madde ile karşılattırılarak tartılır. Kütle birimi olarak gram (g) ve kilogram (kg) kullanılır.
1 kg = 1000 g
1000 g = 1 kg
Sıvılar içinde bulunduğu kabın şeklini alırlar. Bu özellikleri nedeniyle sıvıların kütlesi ölçülürken bir kaba konulur. Sıvıların kütlesini ölçmek için öncelikle sıvıların bulunduğu kabın kütlesi bilinmelidir.
Ölçmede kullanılan boş kaba dara adı verilir.
Sıvının bulunduğu kap ile sıvının toplam kütlesine brüt kütle denir.
Sıvıların net kütlesini bulmak için ölçülen brüt kütleden kabın kütlesi (dara) çıkarılır.
SIVININ KÜTLESİ = BRÜT KÜTLE – DARA
Brüt kütleden dara çıkarıldığında ortaya çıkan sonuç net kütleyi verir. Yani ölçmek istediğimiz sıvının kütlesini elde etmiş oluruz.
DARA = BRÜT KÜTLE – SIVININ KÜTLESİ
Örnek: Ahmet kütlesi 50 g olan boş bir cam kabın içine bir miktar su koyup tarttığında 130 g geldiğini görüyor. Buna göre kaptaki suyun kütlesi kaç gramdır?
Çözüm: Dara = 50 g
Brüt = 130 g
Sıvının net kütlesi = Brüt – Dara
Sıvının net kütlesi = 130-50 = 80 g
Maddelerin ortak özelliklerinden olan kütle, gazların da sahip olduğu bir özelliktir. İyice şişirilmiş futbol topunu çok hassas bir terazide tartalım. Daha sonra topu havasını boşaltıp tekrar tartalım. İki tartım sonucunda az da olsa bir fark olduğu görülür. Bu bize havanın kütlesi olduğunu gösterir.
HACİM: Çevremizdeki tüm maddeler bulundukları ortamda yer kaplar. Maddenin boşlukta kapladıkları yere hacim denir. Hacim, ölçülebilir bir özelliktir ve her maddenin bir hacmi vardır. Ancak, hacim maddeler için ayırt edici bir özellik değildir.
Süt, zeytinyağı, alkol, su gibi sıvı maddelerin hacimlerini ölçmek için dereceli silindir ve ya litre kabı kullanılır.
Sıvıların hacim ölçüsü birimi Litre dir. Litre “L” şeklinde kısaltılır.
1L = 1000ml
1000ml = 1L
Katı maddelerin hacmini dereceli silindir ile doğrudan ölçmemiz mümkün değildir. Çünkü katı maddeler bulundukları kabı tamamen doldurmazlar ve kabın şeklini almazlar. Bu yüzden katı maddelerin hacmini ölçmek için sıvılardan yararlanırız.
Hacmi bilinmeyen bir taşın hacmini bulmak için, dereceli silindir içine bir miktar sıvı koyarız. Dereceli silindire konulan sıvının hacmini ölçeriz. Sonra taş, dereceli silindir içindeki sıvının içine atılır. Taşın sıvının içine atılmasıyla birlikte, dereceli silindirde bulunan sıvı miktarı yükselir. Oluşan yeni sıvı seviyesi tekrar ölçülür. Son ölçümden ilk ölçüm çıkartılır ve taşın hacmi bulunur.
Hacmi bilinmeyen katı maddelerin hacmini bulmak için taşırma yöntemi de kullanılır. Ağzına kadar dolu bir kabın içerisine atılan taşın, taşırdığı su miktarı o taşın hacmini verir.
Gaz maddeler bulundukları kabı tamamen doldurdukları için belirli bir hacimleri yoktur. Bu nedenle gaz maddelerin hacimleri ölçülemez.
Sağol 🙂 ♥