Kütahya-Eskişehir Savaşları 10-24 Temmuz 1921

10 Temmuz 1921 ile 24 Temmuz 1921 tarihleri arasında Yunanistan ile Ankara Hükûmeti ordusu arasında gerçekleşen muharebe. Muharebeyi kaybeden Ankara hükûmeti kuvvetleri Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilmek zorunda kaldı. Yunanlılar, Aslıhanlar ve Dumlupınar Muharebeleri ile Kütahya-Eskişehir Muharebeleri arasındaki üç aylık zaman içinde, Anadolu’daki kuvvetlerini 11 tümen ve 1 süvari tugayına çıkartarak daha da güçlenmiş bir durumda 10 Temmuz 1921’de Bursa-Eskişehir; Bursa-Tavşanlı-Kütahya; Uşak-Dumlupınar-Seyitgazi istikametlerinde üç ayrı koldan taarruza geçtiler. 1, 3, 4 ve 12 nci Gruplar ile bir Mürettep Kolordu olmak üzere; 15 piyade tümeni, 4 süvari tümeni ve 1 süvari tugayından oluşan Türk Kuvvetleri ise İnönü-Kütahya-Döğer mevzilerinde savunma için tertiplenmişlerdi.

Türk Ordusu’nun imha edilmesini ve Afyon, Eskişehir, Kütahya gibi stratejik noktaların işgalini amaçlayan Yunanlılar; İnönü ve Kütahya tahkim edilmiş mevzilerine çatmak yerine, zayıf kuvvetlerle tutulmuş olan Türk Kuvvetlerini güney kanattan kuşatmak üzere harekata başladılar. I ve II nci İnönü Muharebelerinin aksine, Bursa bölgesi’nde hareketsiz görünen Yunan Ordusu, Afyon cephesin’de başlangıçta 12 nci, müteakiben de 2 nci Türk Kolorduları bölgesine taarruza geçti. Afyon’u işgal eden ve 12 nci Kolorduya büyük zayiat verdirerek Afyon doğusuna çekilmeye zorlayan Yunanlılar, müteakiben taarruzlarını Altıntaş-Seyitgazi istikametinde yoğunlaştırdılar.

15 Temmuz 1921’de 4. Tümen komutanı Yarbay Mehmet Nâzım Bey Yumruçal’da hayatını kaybetti. Yunan birlikleri 17 Temmuz’da İsmet Paşa komutasındaki Garp Cephesi kuvvetlerini, Mehmet Nazım Bey’in öldüğü Yumruçal-Nasuhçal civarında cepheyi yarıp Kütahya’yı ele geçirdi. Aynı gün Fevzi Paşa ile birlikte cepheye gelerek Garp Cephesindeki TBMM kuvvetlerinin kuşatma tehdidi altına girdiğini gören Mustafa Kemal Paşa Türk ordusunun çekilmesini emretmek zorunda kaldı: Batı Cephesi birlikleri önce süratle Eskişehir-Seyitgazi hattına, daha sonra da Sakarya Nehri doğusuna ricat edecekti. Bu ricat, Türk Ordusu’nun elde kalmasını sağlayarak kuşatılarak yok edilmesini engelledi.

Komutayı ise, o zamana kadar Garp Cephesinin başında olan İsmet Paşa yerine bizzat Mustafa Kemal Paşa ve Fevzi Paşa ele aldı. Askerliğin gereği bunu gerektiriyordu ve sür’atle yerine getirilmeliydi. 19 Temmuz günü Eskişehir de düşünce, Fahrettin Bey komutasındaki 5. Süvari Grubu ve 1. Gruba bağlı Türk birlikleri Sakarya Nehrinin doğusuna çekildi. TBMM, 3 Ağustos 1921’de İsmet Paşa’yı Genelkurmay Başkanlığı görevinden azlederek, aynı zamanda Başbakan ve Milli Savunma Bakanı da olan Fevzi Paşa’yı bu vazifeyle de görevlendirdi. Aynı zamanda Meclis Başkanı Mustafa Kemal Paşa’yı Türk Ordusu Başkomutanlığı’na atadı.

Geri Çekilmenin Nedenleri

Atatürk, Nutuk’ta orduların Sakarya’nın doğusuna çekilmesini zorunlu kılan nedenleri iki başlık altında ifade eder. İlk neden, iki ordu arasındaki “kuvvet, vesait ve şerait nispetsizliği” olarak görülür. Buna göre insan, tüfek, makinalı tüfek ve top sayısı itibariyle Yunan ordusu Türk ordusuna göre daha üstündü. Sakarya’nın doğusuna çekilmek suretiyle Yunan ordusu “hareket üslerinden uzaklaşacak ve yeniden menzil hatları tesisine mecbur olacak”tır. Böylece Türk ordusu toplu halde daha elverişli koşullar altında savaşmak imkanı bulacaktı. Bu geri çekilmenin en büyük maddi etkisi Eskişehir gibi önemli bir mevkiyi düşmana terk etmek, en büyük manevi etkisi ise bundan dolayı oluşan moral bozukluğudur.

Sebepleri

• Yunanlıların İnönü savaşlarıyla kaybettikleri prestijlerini tek­rar kazanmak istemeleri
• Türk ordusunun toparlanmasına fırsat vermeden ortadan kal­dırma düşüncesi
• Ankara‘yı alarak TBMM‘yi dağıtmak ve Sevr’i Türklere kabul ettirmek istemeleri
• İtilaf devletlerinin desteğini yeniden kazanmak istemeleri
• İsmet Paşa komutasındaki Türk ordusu Yunanlıların takviye kuvvetlerle aniden saldırmaları üzerine yenilgiye uğradı. Mustafa Kemal Paşa‘nın tavsiyesiyle Türk ordusu Sakarya ır­mağının doğusuna çekildi.

Sonuçları

• Sakarya ırmağı iki ordu arasında sınır oldu.
• Afyon, Kütahya, Eskişehir işgale uğradı.
• İtalyanlar Anadolu’dan geri çekilme işlemini durdular.
• Fransızlar barış yapmaktan vazgeçtiler.

TBMM’nin Kayseri‘ye taşınması gündeme geldi.

Düzenli ordunun kaldırılarak Kuvay-ı Milliye’ye geçilmesi fik­ri ortaya çıktı.

TBMM’de tartışmalar başladı.