FİİL ÇATISI
A-ÖZNESİNE GÖRE B-NESNESİNE GÖRE
ETKEN GEÇİŞLİ
EDİLGEN GEÇİŞSİZ
DÖNÜŞLÜ OLDURGAN
İŞTEŞ ETTİRGEN
NOT:Öncelikle fiil çatısı arayacağımız cümle fiil cümlesi (yüklemi fiil) olmalıdır.Fiil cümlesi olmayan cümlelerde fiil çatısı aranmaz.
A-ÖZNESİNE GÖRE
1-ETKEN: Özne alır. İşi yapan gerçek öznedir.
Ali camı kırdı. Hasan eve gitti:
2-EDİLGEN: Özne vardır fakat özne işi yapan gerçek kişi değildir. Başkası tarafından yapılma anlamı verir. (l,n) eki alır. Özne sözde öznedir.
Saç tarandı. Cam kırıldı. Sahne hazırlandı.
NOT:Edilgen çatıları bulmanın kısayolu başına “başkası tarafından” sözünü getirerek okumaktır.Uygun oluyorsa edilgendir
NOT: Edilgen fiiller her zaman geçişsizdir. Yani nesne almaz “onu” ile okunamaz.
3-DÖNÜŞLÜ: Özne alır. İşi yapan gerçek kişidir. Burada işi yapan ve etkilenen aynı kişidir. Öznesi gerçek öznedir.
Sabah uyandım, giyindim, kuşandım, yola koyuldum. Not:Bütün dönüşlü fiil çatıları aynı zamanda etkendir. Dönüşlü=Etken
4-İŞTEŞ: Karşılıklı veya birlikte yapma anlamı verir. (ş) eki alır.
Koşuştuk. Yazıştık. Görüştük. El sıkıştık.
B-NESNESİNE GÖRE
1-GEÇİŞLİ: Nesne alan veya ne, neyi, kimi sorularına cevap veren fiillerdir.
NOT: Geçişli fiiller “onu” ile okunabilir.
Kitabı okudum. “onu” okudum. Tv seyrettim. “onu” seyrettim.
2-GEÇİŞSİZ: Nesne almayan veya ne, neyi, kimi sorularına cevap vermeyen fiillerdir.
NOT: Geçişsiz fiiller “onu” ile okunamaz.
Fıkraya çok güldüm. “onu” çok güldüm. Bugün çok koştuk. “onu” çok koştuk.
3-OLDURGAN: Geçişsiz (nesnesiz) fiillerin r,t,tır,ar,er, ekleri ile geçişli hale gelmesidir. Oldurgan çatıda özne işi kendisi yapar.
NOT: Oldurgan çatılı fiiller “onu” ile okunamazken Ör: onu pişmek r,t,tır,ar,er eklerinden birini alarak geçişli hale gelir ve “onu pişirmek” gibi “onu” ile okunabilir hale gelir.
Bebeği uyuttum. “onu uyumak” “onu uyutmak”
Yemeği pişirdim. “onu pişmek” “onu pişirmek”
Uçağı uçurdum. “onu uçmak” “onu uçurmak”
4-ETTİRGEN: Geçişli (nesnesi) olan fiillerin r,t,tır,ar,er ekleri ile geçişlilik derecesinin artırılmasıdır. Ettirgen çatıda özne işi başkasına yaptırır.
NOT: Ettirgen fiilde geçişli iken yani “onu” ile okunabilir iken geçişlilik derecesi r,t,tır,ar,er eklerinden birini alarak artırılır.
Bebeği uyutturdum Yemeği pişirttim. Uçağı uçurttum.
|
“onu” uyuttum Uyutturdum.
“onu” pişirdim Pişirttim.
“onu” uçurdum. Uçurttum.
“onu” duydum. Duyurdum.
“onu” aldım. Aldırdım.
“onu” okudum. Okuttum.
NOT:Oldurgan ve ettirgen çatıyı bulurken sözcükteki “r,t,tır,ar,er” ekleri çıkarılıp geçişli olup olmadığına bakılır.Daha sonra “r,t,tır,ar,er” ekleri getirilip tekrar geçişli olup olmadığına bakılır.
Formül: önce Geçişli iken “r,t,tır,ar,er” eklerinden birini aldıktan sonra yine geçişli olursa=Ettirgen
Formül: önce Geçişsiz iken “r,t,tır,ar,er” eklerinden birini aldıktan sonra geçişli olursa=Oldurgan
Çok kotu