Cümle Çeşitleri Konu Anlatımı

 CÜMLE ÇEŞİTLERİ (konu anlatımı)

Cümleler, kendini oluşturan sözcüklerin anlamlarına, cümlede bulundukları yerlere, türlerine göre değişik özellikler gösterirler. İşte bu özelliklere göre cümleler dörde ayrılır:

1.Yüklemin Türüne Göre Cümleler
2. Öğe Dizilişlerine Göre Cümleler
3. Anlamlarına Göre Cümleler
4. Yapılarına Göre Cümleler

1.YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER

Yüklemler iki tür kelimeden oluşur: fiiller ve isimler. Buna göre yüklemin türüne göre cümleler ikiye ayrılır:

  1. Fiil Cümlesi: Yüklem olan kelime çekimlenmiş bir fiilse o cümle fiil cümlesidir.
  • Soğuk günler artık geride kaldı.
  1. İsim Cümlesi:Yüklem ek fiille çekimlenmiş bir isim ya da isim soylu kelimeyse o cümle isim cümlesidir.
  • Bu roman yazarın okuduğum ilk kitabıydı. Üzerindeki kazak güzeldi.
  • Uyarı: Fiilimsilerin yüklem olduğu cümleler isim cümlesidir.
  • Amacı, okulu iyi bir dereceyle bitirmekti.

2.ÖĞE DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER

Türkçe’de cümleyi oluşturan öğeler belli bir sırayla dizilir. En önemli öğe olan yüklemin yeri öğe dizilişine göre cümle türünü belirler. Öğe dizilişine göre cümleler ikiyer ayrılır:

  1. Kurallı Cümle: Yüklemin sonda olduğu cümleler kurallı cümlelerdir.
  • Burada eskiden çok güzel evler vardı.
  1. Devrik Cümle: Yüklemi sonda bulunmayan cümlelerdir.
  • Anlıyorum senin demek istediğini.

3.ANLAMINA GÖRE CÜMLELER

Türkçe’de cümleler bildirdikleri anlama göre dörde ayrılır:

  1. Olumlu Cümle: Yüklemin bildirdiği eylemin yapıldığını, gerçekleştiğini ya da gerçekleşebileceğini belirten cümleler olumludur. Dilimizdeki isim ve fiil soylu sözcüklerin hepsi olumludur. Bunlar bazı eklerle ya da sözcüklerle olumsuz biçime sokulur.
  • O günler çok güzeldi.  (olumlu isim cümlesi)      Hep seni bekledim.  (olumlu fiil cümlesi)
  1. Olumsuz Cümle: Yüklemin bildirdiği işin gerçekleşmediğini anlatan cümleler olumsuzdur. Olumlu fiil cümlesi ‘‘-ma/-me,-maz/-mez’’ ekleriyle, olumlu isim cümlesi yok, değil, ya da –sız/-siz ekleriyle olumsuz yapılır.
  • Kapını çalan bendim. (olumlu isim cümlesi) ,        Kapını çalan ben değildim. (olumsuz isim cümlesi)
  • Dışarıda birkaç kişi vardı. (olumlu isim cümlesi) ,  Dışarıda hiç kimse yoktu. (olumsuz isim cümlesi)
  • O, çok güçlüydü. (olumlu isim cümlesi),                O, çok güçsüzdü. (olumsuz isim cümlesi)
  • Eve gelmiş. (olumlu fiil cümlesi),                           Eve gelmemiş. (olumsuz fiil cümlesi)

 

  • Uyarı: Bir cümlenin yükleminde olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük yoksa cümle biçimce olumludur. Bir cümlenin yükleminde olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük varsa cümle biçimce olumsuzdur.
  • Yarın size geliyoruz. (Biçimce ve anlamca olumlu)
  • Yarın size gelmiyoruz. (Biçimce ve anlamca olumsuz)
  • Uyarı: Biçimce olumlu her cümle, anlamca olumlu olmayabilir.
  • Haydi, bu işi yapabilirsen  yap. (Yapamazsın.)   (Biçimce olumlu, anlamca olumsuz cümle)
  • Ben seni unutabilir miyim hiç?  (Unutamam.) (Biçimce olumlu, anlamca olumsuz)
  • Uyarı: Bir cümlede olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük tekse, o cümle biçimce de anlamca  da olumsuzdur. Bir cümlede olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük iki tane ise o cümle biçimce olumsuz, anlamca olumludur.
  • Böyle yapmayın. (Biçimce ve anlamca olumsuz cümle)
  • Hala yanıma gelmiş değil. (Gelmemiş.) (Biçimce ve anlamca olumsuz cümle)
  • Seni sevmiyor değilim. (Seviyorum) (Biçimce olumsuz, anlamla olumlu)

c.Soru Cümlesi: Bir duygu veya düşünceyi soru yoluyla açıklayan cümlelere soru cümlesi denir. Dilimizde soru anlamı soru sıfatıyla, soru zamiriyle, soru zarfıyla veya soru edatıyla sağlanabilir.

  • Dün beni arayan sen miydin? (Soru anlamı soru edatıyla sağlanmış.)
  • Bize ne zaman geleceksin?(Soru anlamı soru zarfıyla sağlanmış.)

Soru cümleleri gerçek ve sözde soru cümlesi olmak üzere iki gurupta incelenebilir. Gerçek soru cümleleri mutlaka cevap gerektirirken sözde soru cümleleri gerektirmez.

 

Örnek: Okula neden gelmedin? (gerçek soru cümlesi ), Onu ben mi dövmüşüm? (sözde soru cümlesi)

d.Ünlem Cümlesi: Özlem, sevinç, heyecan, korku, üzüntü, onaylama gibi değişik duygular anlatan cümlelere ünlem cümlesi denir.   Örnek: Eyvah, ne yer ne yar kaldı!,   Neydi o  güzellik öyle! , Süper bir iş buldum!

4.YAPISINA GÖRE CÜMLELER

Bazı cümlelerde tek yüklem(tek yargı) bulunurken bazı cümlelerde fiilimsiler bulunur. Bazı cümleler art arda bir birini takip eden cümlelerden oluşur. Bazı cümleler ise “ve, ama, ki, ancak, fakat, lakin, çünkü,yalnız, ya da, veya” gibi bağlaçlarla birbirlerine bağlanırlar. Bunlara bağlı olarak da cümleler yapısına göre dörde ayrılır:

 

  1. Tek Yüklemli Cümle: Sadece bir yüklemi olan, içinde tek yargı bulunan cümlelerdir.

Örnek: Kardeşim odasında çalışıyor.

yüklem

  1. Fiilimsi Bulunan Cümle: İçinde fiilimsi bulunan cümlelerdir.

Örnek: Bu ressam müzik dinleyerek resim yapıyormuş.

Zarf fiil

          

  1. Birden Çok Yüklemi Olan Cümle: En az iki yüklemi bulunan cümlelerdir.

Örnek: Çok çalışıyor, istediği notu bir türlü alamıyor.

                   Yüklem                                           yüklem

  1. Bağlacı Olan Cümle: Bağlaçlarla birbirlerine bağlanan cümlelerdir.

Örnek: Öğrenciler geldi; fakat öğretmen gelmedi.

 

Not1:  Bazı cümlelerde fiilimsi ve birden çok yüklem bulunabilir. Bu tip cümleler Birden Çok Yüklemli Cümle’dir.

Örnek: Eve gelince odasına girdi, kapıyı  kapattı,    uyudu. ( Birden Çok Yüklemli Cümle)

Zarf fiil                yüklem         yüklem    yüklem

 

Not2: Örnek cümlede hem bağlaç varsa hem de birden çok yüklem varsa bu cümleler yapısına göre Bağlacı Olan Cümle’dir.

Hem bizi aramıyor hem de bize kızıyor. ( Bağlacı Olan Cümle) www.sorubak.com

Bağlaç      yüklem    bağlaç           yüklem

 

NELER ÖĞRENDİK?

Yorum yapın

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.