Canlıların Yeryüzünde Dağılışını Etkileyen Faktörler

Canlıların Yeryüzünde Dağılışını Etkileyen Faktörler

FİZİKİ FAKTÖRLER

  • İklim
  • Yer şekilleri
  • Toprak

BİYOLOJİK FAKTÖRLER

  • İnsan
  • Diğer Canlılar

PALEOCOĞRAFYA

  • Kıtaların Kayması
  • İklim Değişiklikleri

CANLILARIN YERYÜZÜNE DAĞILIŞINDA

Fiziki Faktörler

1-İKLİM

Canlıların yer yüzüne dağılışını etkileyen en önemli faktör iklimdir. Bitkilerin büyümesi ve gelişmesi için belirli bir sıcaklığa ihtiyaç vardır. Sıcaklık bitki çeşitliliği ve bunların yayılış alanı üzerinde etkilidir.

Sıcaklık isteği fazla olan bitkiler Ekvator çevresinde yer alırken, soğuğa dayanıklı olanlar Kutuplara yakın yerlerde bulunur.
Su bitkiler için hayati önem taşır. Bitkiler ihtiyaç duydukları suyu yağış, hava ve toprağın neminden elde eder.

Bitkilerin çoğunun bünyesinde bulunması gereken su miktarı belli bir oranın altına düştüğünde bitkiler yaşamsal faaliyetlerini kaybeder. Bu sebeple yeryüzünün kurak ve yarı kurak bölgelerinde bitki örtüsü cılızdır.

Bitkilerin yer yüzüne dağılışı, hayvanların coğrafi dağılışını doğrudan etkiler.

Genel olarak sıcak iklimlerin etkili olduğu alanlarda hayvan türleri, soğuk iklim bölgelerine göre daha fazladır. Örneğin Kanada’da 15 memeli hayvan türü varken bu sayı Orta Amerika’da 150’ ye ulaşır.

Bitki ve hayvan türleri yaşmalarını devam ettirebilmek için bulundukları yerin iklim şartlarına uyum sağlamak zorundadır. Buna adaptasyon denir.

ADAPTASYONA ÖRNEKLER

TROPİKALYAĞMUR ORMANLARI

Tropikal ormanlar uzun boylu, geniş yapraklı ve sık ağaçlardan meydana gelir. Yağmur ormanlarının varlığı sürekli yağış ve yüksek sıcaklıkla ilgilidir.
Ekvatoral yağmur ormanları dünyanın en zengin doğal yaşam alanlarıdır. Bitki ve hayvan türlerinin %50-70’ini bu ormanların barındırdığı tahmin edilmektedir.

ÇÖLLER

Çöller iklim özelliklerine göre sıcak ve soğuk çöl diye ayrılmaktadır.

Sıcak çöllerde suyun azlığı bitki ve hayvanlar için önemli sorundur.

Bu nedenle çöl bitkilerinin bir kısmı suyu bulduğu zaman onu en yüksek düzeyde kullanarak kısa sürede filizlenir, meyve verir ve tohum saçar. Tohumlar da su buluncaya kadar bekler.

Bazı çöl bitkileri su kaybını azaltmak için toprağın üstündeki bölümleri çok küçüktür. Bunların toprak altında yaygın kökleri vardır.

Bazıları ise güneş ışığının etkisini en aza indirecek kadar ince ve uzundur.

Kaktüs gibi bitkiler suyu gövdelerinde depolar. Yaprakların yerini alan dikenler nem kaybını azaltır.

Bir çok çöl hayvanının rengi başka bölgedeki hayvanlara kıyasla daha açıktır.

Soğuk çöller buzullarla kaplı olduğu için kıyı kesimleri dışındaki yerlerde yaşam pek mümkün değildir. Burada yaşayan penguen, fok, kutup tilkisi, beyaz ayı gibi hayvanlar besinlerini genellikle denizden sağlarlar

Kutuplarda yaşayan hayvanlar, düşük sıcaklık ve besin yetersizliği gibi şartlara uyum sağlamak zorundadır.

Fokların derilerinin altında kalın bir yağ tabakası vardır. Bu tabaka soğuk sularda yaşayan fokların vücut ısısının çabuk düşmesini önler.

2-YER ŞEKİLLERİ

Bitki örtüsünün hem dağılışında hem de büyümesinde yükselti, eğim-bakı, dağların uzanış yönünün önemli etkileri görülmektedir. Yükselti arttıkça sıcaklık azaldığından bitki örtüsü de değişik katmanlar oluşturur.

Dağların denize bakan yamaçlarında ılıman iklim şartlarına bağlı olarak tür çeşidi fazla iken iç kesimlerde azdır. Örnek; Kuzey Anadolu dağları ile Toroslar’ın kuzey ve güney yamaçlarında farklı bitki örtüleri yetişmektedir.

Kara ve denizlerin dağılışı da canlıların dağılışını etkiler. Denizler karada yaşayan canlılar için, karalar da denizde yaşayan canlılar için yayılmaya engeldir.

Bundan dolayı okyanuslardaki adalarda büyük kara parçalarında olmayan bitki ve hayvan türleri vardır. Örneğin; Kangurunun Avustralya dışında başka yerlerde olmaması.

Doğal yada doğal olmayan etkenler sonucunda meydana gelen bazı değişimler kara ve denizler arasında canlı geçişine neden olabilir. Örneğin, Süveyş Kanalı açıldıktan sonra Akdeniz, Kızıldeniz ve Hint Okyanusu arasında bitki ve hayvan türü geçişleri olmuştur.

3-TOPRAK

Bitki ve hayvanlar yaşamlarını sürdürebilmek için toprağa ihtiyaç duyarlar. Bitkiler ihtiyacı olan su ve mineralleri kökleriyle topraktan almaktadır.

Toprağın fiziksel yapısı, kimyasal özellikleri, nem, sıcaklık ve canlı organizmalar bitki hayvanların yer seçiminde etkili olur.

Biyolojik Faktörler

1-İNSAN

Biyoçeşitliliği tehdit eden insan kaynaklı birçok faktör vardır. İnsan, sanayi ve tarımsal faaliyetlerle çevresini önemli ölçüde değiştirmektedir. Bu durum canlıların yaşam alanlarını da etkiler.

Günümüzde Dünya nüfusunun hızla artması, sanayi ve teknolojideki gelişmeler ekosistemdeki tür kayıplarını artırmıştır.
Tür kayıpları ekosistemdeki bütün canlıların yaşamını doğrudan etkiler.

Biyolojik çeşitliliği tehdit eden insan kaynaklı faktörler;

Nüfus artışına bağlı olarak;

  • şehirlerin yayılım alanının genişlemesi,
  • fabrikalardan çevreye bırakılan gazlar,
  • sanayi atıklarının meydana getirdiği kirlilik,
  • sanayileşme ile ortaya çıkan asit yağmurları çayır ve meraların aşırı otlatılması,
    erozyon,
  • heyelan,
  • barajların kurulması,
  • yol yapım çalışmaları

canlı yaşamını olumsuz etkilemektedir.

2-DİĞER CANLILAR

Ekosistemdeki canlılar karşılıklı etkileşim içinde olduklarından birbirlerinin dağılışını etkilerler. Bir bölgedeki ot oburların varlığı bitkilere, et oburların varlığı da ot oburlara bağlıdır.

Paleocoğrafya

1-KITALARIN KAYMASI

Yeryüzünde, tek kara parçası olan Pangea’dan bugünkü görünümünü alana kadar geçen süre boyunca kara ve denizlerin dağılışında büyük değişiklikler olmuştur.

Kıtaların yaklaşması veya uzaklaşması bitki ve hayvanların göç yollarının değişmesine, daha önce bir arada bulunmayan türlerin birbiriyle karşılaşarak etkileşmelerine neden olmuştur.

2-İKLİM DEĞİŞİKLİKLERİ

İklim değişiklikleri bazı türlerin yok olmasında, bazı türlerin çevreye uyum sağlamasında veya göç etmesinde önemli etkendir.

İklim değişikliklerine bağlı olarak deniz seviyesinde meydana gelen değişimler, kıyılarda yaşayan bazı türlerin kitlesel olarak yok olmasına neden olmuştur.

Kıtaları birbirine bağlayan geçitlerin sular altında kalması ve zaman zaman kara haline geçmesi hayvanların göçlerini etkilemiştir.

Örneğin, Bering Boğazı’nın kara haline geçmesi Sibirya’dan Kuzey Amerika’ya olan göçleri meydana getirmiştir. Bu durum her iki kıtadaki hayvan türlerinin birbirine benzemesinde etkili olmuştur.

NELER ÖĞRENDİK?

Yorum yapın

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.