Atasözleri ve Özdeyişleri

ATASÖZLERİ:

Söyleyeni belli olmayan dilden dile nesilden nesile geçen ve böylece günümüze kadar ulaşan, atalarımızın hayat tecrübelerini anlatan, bizlere öğüt veren milletin ortak malı olarak kabul edilen sözlere atasözü denir.

Atasözlerinin başlıca özellikleri:

1- Atasözleri halkın ortak malıdır, söyleyenleri belli değildir.

2- Kalıplaşmış sözlerdir. Sözcüklerin sırası değiştirilemez. Bir sözcüğün yerine de başka sözcük konulamaz.

3- Kısa  ve özlü sözlerdir. Atalarımızın hayat tecrübelerini anlatarak bizlere öğüt veren sözlerdir.

4- Atasözlerini oluşturan sözcükler genellikle gerçek anlamlarından uzaklaşarak mecaz anlamda kullanılırlar.

Kaz gelen yerden tavuk esirgenmez. Burada asıl anlatılmak istenen büyük bir faydanın ya da menfaatin geleceği yerden küçük bir şey sakınılmaz. Çünkü onun kat kat fazlası gelecektir.

İşleyen demir pas tutmaz. Burada da çalışmanın önemi anlatılmaktadır. Eğer çalışılırsa çalışan kişiye hiçbir olumsuzluk yakıştırılmayacağı ifade edilmektedir.

5- Bazı atasözlerini oluşturan sözcükler de gerçek anlamları ile kullanılmıştır.

Dost ile ye iç alışveriş etme. Buradaki sözcükler gerçek anlamları ile kullanılmıştır. Burada dostun olan kişiyle birlikte ye iç ama maddi konulara girme. Çünkü işin içine maddiyat girince ortada dostluk falan kalmaz anlamındadır.

Son pişmanlık fayda vermez. Bir işin yanlış olduğunu bildiğimiz halde yapmaya devam edersek sonunda pişman da olsak bu bir şey ifade etmez. Çünkü artık olan olmuştur.

6- Atasözleri öğüt verir, nasihat eder.

7- Yargı bildirirler. (Yargı= bilgi)

ÖRNEK:

Aşağıdakilerden hangisi “Güneş balçıkla sıvanmaz.” Atasözünün anlamına uygundur?

A)      Yarının neler getireceği bilinmez.

B)      Her söz her yerde söylenmez.

C)      Yapılan iyilik, hiçbir zaman unutulmaz.

D)      Herkesin bildiği gerçekler kimseden saklanamaz.

ÇÖZÜM:

“Güneş balçıkla sıvanmaz.” Atasözü ile herkesin bildiği gerçekler saklanamaz anlamındadır

ÖZDEYİŞLER (VECİZELER):

Genellikle ünlü kişilerin, devlet adamlarının ve sanatçıların söylemiş oldukları kısa; ama özlü sözlere “özdeyiş (vecize)” denir. Burada asıl olan az sözle çok şey anlatmaktır.

Atasözünden ve deyimden farkı söyleyeni bellinin belli olmasıdır.

“Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.” 

                                           Atatürk

“Güzel gören güzel düşünür; güzel düşünen hayatında lezzet alır.”

                                           Mevlana

“Kalem kılıçtan keskindir.”

                                           Napolyon

ÖRNEK:

Aşağıdakilerden hangisi özdeyiştir?

A)      Sakla samanı gelir zamanı.

B)      Dost yüze düşman ayağa bakar.

C)      Bana bir harf öğretenin kırk yıl kölesi olurum.

D)      Evdeki hesap çarşıya uymaz.

 ÇÖZÜM:

Burada A, B ve D seçeneklerinde atasözü vardır ve bunların söyleyeni belli değildir. Oysaki C seçeneğinde Hz. Ali’ye ait bir söz vardır. Söyleyeni belli olduğu için bu özdeyiştir ve doğru seçenek C seçeneğidir.