Mısır’da sömürleşmeye karşı Arabi paşa önderliğinde 1882 yılında çıkan ayaklanmadır. Slogan olarak “Mısır Mısırlılarındır.” kullanılmıştır.
Hazırlayan ortam
19. yüzyılda Osmanlı devleti içinde hemen hemen özerk bir duruma sahip olan Mısır, 1860’ları izlayarak gelişmeye başlamış ve içinde bulunduğu imparatorluktan daha zengin duruma gelmişti. Mısır’da yönetim ve adalet sistemi yenileştirilmiş, 1869’da Süveyş kanalı açılmış, Kızıldeniz’de deniz ticareti gelişmiş, demiryolları yapılmaya başlanmış ve pamuk ihracatı artmıştı. Mısır, dünya ekonomisi içine girmişti.
Mısır’da bu gelişmelerin sonucu olarak kabul edilebilecek olan Batı karşıtı ulusçu hareket 1882 yılında Arabi Paşa’nın yükselişiyle başladı. 1869 yılında Süveyş Kanalı’nın açılıp, Kanal şirketi’nin kurulmasıyla sömürgeci devletlerin bu ülkedeki faaliyetleri yoğunlaştı. Mısır, savaşa dahi gerek duyulmadan yarı sömürge haline gelme tehlikesiyle karşı karşıyaydı.
Dış güçlere karşı mücadele etmekte olan Ulusal Liberal Parti bu sömürgeleşmeye karşı çıktı. Mısır Hidivi İsmail Paşa’nın modernleşme yönündeki faaliyetlerinden hoşlanmayan İngiltere ve Fransa’nın baskısıyla Osmanlı Padişahı II. Abdülhamit, İsmail Paşa’yı görevinden aldı ve yerine İngiltere ve Fransa yandaşı Tevfik Paşa’yı getirdi. Bu durum Arap milliyetçilerinin, Ulusal Liberal Parti’nin önde gelenlerinden Arabi Paşa’nın liderliğinde ayaklanmaları sonucunu vermiştir.
Arabi Paşa’nın Destekçileri
Birbirinden farklı dört unsur Arabi Paşa’nın çevresinde toplanmıştır:
- Batı örneği anayasa ve bunun yol açacağına inandıkları canlanmayı bekleyen küçük liberal reformcular.
- Hıristiyanlığın yayılmasından ve yönetici sınıfının dini ihmalciliğinden tedirgin olan tutucu Müslümanlar.
- Ülkeden yabancıları atmak bahanesiyle eski ekonomik ayrıcalıklarını korumak için mücadele eden hoşnutsuz toprak sahipleri.
- Batılı güçler tarafından uygulanan “askerlik örgütünü asker sayısını azaltarak yeniden düzenleme” politikası altında ezilen albaylar.
Aynı amaçta birleşmiş görünselerde bu birbirlerinden çıkarları temelde çok farklı olan grupların varlığı Mısır politikasını Nasır dönemine kadar sürekli etkileyecektir.
Ayaklanma
Susturmak amacıyla Arabi Paşa bir ara savunma müsteşarlığına ve sonra bakanlığa kadar yükseltilmişse de özellikle iskenderiye kentindeki gerginlik yabancılara karşı gösteriler ayaklanmaya dönüşmüştür.
Sonuçlar
Bu ayaklanma İngilizlerce Mısır’ı işgal için bir bahane olarak kullanılmıştır. Bu ayaklanmayı takiben İskenderiye topa tutulmuş ve 1882 yılında Mısır’ın tümü İngiliz birlikleri tarafından işgal edilmiştir. Mısır yarı-sömürge durumuna düşmüştür. İngiltere bu rejimi 1914 yılına kadar sürdürmüş ve Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı’na Almanya’nın yanında girince İngiltere bu devleti koruyuculuğu altına almıştır.