19. yy Mısır ve Boğazlar Sorunu

II. Mahmut, Mısır  Valisi Kavalalı Mehmet Paşa’ya Mora isyanını bastırsa Mora ve Girit valiliklerini vaat etmişti. Ancak Yunanistan’ın Edirne Antlaşması ile bağımsız olması üzerine, Mora valiliği Mehmet Ali Paşa’ya verilememiştir. Bunun üzerine Mehmet Ali Paşa, II. Mahmut’tan Mora valiliğine karşılık Suriye valiliğini istemiştir. II. Mahmut’un bunu kabul etmemesi üzerine Mehmet Ali Paşa isyan etmiştir.

Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa komutasındaki Mısır Ordusu, Suriye’yi ele geçirmiş ve Kütahya’ya kadar ilerlemiştir.

Zor durumda kalan II. Mahmut, Rusya’dan yardım istemek zorunda kalmıştır. Rus ordu ve donanması İstanbul önlerine gelince, bu durumdan İngiltere ve Fransa  rahatsız olmuştur. Bunun üzerine İngiltere ve Fransa harekete geçerek, II. Mahmut ile Mehmet Ali Paşa arasında Kütahya Antlaşması’nın imzalanmasını sağlamışlardır.

Kütahya Antlaşması (1833)

Bu antlaşmayla, Mehmet Ali Paşa’ya Suriye ve Girit valiliği, oğlu İbrahim Paşa’ya da  Adana valiliği, ek olarak verilmiştir.

Antlaşmaya rağmen Mehmet Ali Paşa’ya güvenemeyen II. Mahmut, Rusya’nın desteğini sağlamak için Rusya ile  Hünkar İskelesi Antlaşması’nı yaptı (1833).

Hünkar İskelesi Antlaşması’nın Maddeleri:

1-Osmanlı Devleti bir saldırıya uğrarsa Rusya, asker yardımı yapacak  fakat masraflarını Osmanlı karşılayacak

2-Rusya saldırıya uğrarsa Osmanlılar, Boğazlar’ı kapatacak

3-Antlaşma 8 yıl yürürlükte kalacak

Not: Böylece ilk kez boğazlar sorunu ortaya çıkmıştır.

Rusya’nın desteğini alan II. Mahmut, Mehmet Ali Paşa’ya haddini bildirmek için Mehmet Paşa’ya savaş açtı. Yapılan Nizip Savaşı’nı (1839), Osmanlı ordusu kaybetti. Bu arada II. Mahmut ölmüş yerine  oğlu Abdülmecit tahta geçmiştir.

Hünkar iskelesi Antlaşması’na göre Rusya’nın yardım etmesinden çekinen İngiltere, Mısır sorununu uluslar arası bir konferansa çekti. Fransa hariç Avrupa’nın büyük devletlerinin katıldığı, Londra Protokolü imzalandı (1840).

Londra Protokolü Maddeleri:

1-Suriye, Adana, Girit, Cidde, Osmanlı’ya geri verilecek

2-Mısır Osmanlıya yıllık vergi verecek

3-Mısır hukuken Osmanlı Devleti’nin olacak, yönetimi Mehmet Ali Paşa’ya verilecek

Not: Böylece Mısır Sorunu halledilmiş oldu.

Mısır Sorununu halleden Avrupalı Devletler tekrar bir araya gelerek Londra Boğazlar Sözleşmesi’ni (Londra antlaşması 1841) imzaladılar.

Londra Boğazlar Sözleşmesinin Önemi:

1-Boğazlar uluslar arası bir statü kazandı

2-Boğazlar sorunu çözüldü.

3-Boğazların savaş gemilerine kapatılması ile Rusya’nın Akdeniz’e inmesi önlendi.

Not: Mısır Sorunu başlangıçta bir iç sorun iken sonraları dış sorun haline dönüştü.

Not: Osmanlı Devleti’nin kendi valisi ile bile başa çıkamayacak güçte olduğu ortaya çıktı.